فصلنامه کلام اسلامی، شماره 53/ ص:21

    رسیدن به آن خواسته ها و مطلوب ها تلاش می کنند، یکسانند. تفاوت انسان با سایر جانداران یکی در گستردگی و عمق آگاهی ها و شناخت ها، و دیگری در تعالی سطح خواسته ها و مطلوب هاست.

آگاهی حیوان از جهان تنها به وسیله حواس ظاهری است. از این رو، دارای ویژگی های زیر است:

1. سطحی و ظاهری است و به درون و روابط درونی اشیاء نفوذ نمی کند.

2. فردی و جزئی است و از کلیت و عمومیت برخوردار نیست.

3. منطقه ای است، محدود به محیط زیست حیوان است، و به خارج از محیط زیست او راه پیدا نمی کند.

4. مربوط به زمان حال است و از گذشته و آینده بریده است. حیوان نه از تاریخ خود آگاه است ، و نه درباره آینده می اندیشد و نه برای آینده تلاش می کند.

حیوان از نظر آگاهی در چهار زندان یاد شده محبوس است . و اگر احیاناً از آن خارج شود آگاهانه و از روی تفکر و انتخاب نیست، بلکه غریزی و ناآگاهانه و غیر شاعرانه است.

خواسته های حیوان نیز، مانند شناخت او، محدودیت های چهارگانه زیر را دارد:

1. مادی است، برای حیوان خواسته و مطلوب معنوی، ارزش اخلاقی و غیره مطرح نیست.

2. شخصی و فردی است، از خود او و حداکثر جفت و فرزندش تجاوز نمی کند.

3. منطقه ای است و به محیط زیست او تعلق دارد.

4. به زمان حال اختصاص دارد.

اگر احیاناً حیوان هدفی را تعقیب کند که از محدوده های فوق فراتر رود، مثلاً به نوع تعلق داشته باشد نه به فرد، به آینده تعلق داشته باشد نه به حال به حکم غریزه و به صورت ناآگاهانه و غیر انتخابی است.

ویژگی های بینشی و گرایشی انسان

شناخت ها و خواسته های انسان نسبت به حیوان بسیار گسترده و عمیق است، و از حدود مرزهای شناخت ها و خواسته های حیوانی رهاست. شناخت و آگاهی انسان نسبت به اشیاء دارای ویژگی های زیر است: