مجله قبسات، شماره 30و31، ص 120
طرح مسأله
1. استاد مطهری، بدون تردید، یكی از مؤثرترین متالّههای روزگار ما در فرهنگ معاصر اسلامی است. وی بنا بهتعریف غایی كه خود از كلام ارایه میكند (مطهری، 1370، الف: ج 3، ص 62 و نیز 57) متفكری با دغدغة كلامی و بهویژه دفاع از دین است. ایفای نقش وساطت معرفتی اقتضا میكند تا با حفظ اصالت وحی بتواند آموزههای آن را روشن، مستدل و معقول به مخاطبان وحی عرضه كند. بنابراین، نه تنها با خشونت و فضولی نكن به سؤالها ادبار نمیكند (مطهری، 1358: ص 227 و 226) بلكه به نحو فعال و با خلاّقیت به طرح مسایل كلامیمیپردازد. مسایل كلامی بسیار فراخ دامن است. هر آنچه به مقبولیت آموزههای وحی نزد مخاطبان امروزی مرتبط باشد.
مسأله تبیین دینداری یا منشأ پیدایش دین نزد بشر، مسأله كاركرد و نقش دین در شدن بشری، بنیان فرامین اخلاقیو مبانی اخلاق، مسأله حجاب و حقوق زن به طور كلی، ماتریالیسم، علم و دین، مسأله دیگر ادیان، وحی، اعجاز و... علیرغم تنوع از حیث تعلّق به گسترههای معرفتی و تمایز روشی، در رسالت دفاع گرایانة استاد، در زمرة مسایلكلامیند.
2. استاد مطهری به دلیل تعلق به سنت حكمت متعالیه صدرایی، هرگز به نظام معرفتی و یا شاخهای از دانشها، مانند فلسفه، كلام، عرفان و... محدود نشد بلكه ورود به شاخههای مختلف در حوزه مطالعات دینی را فراتر از مفهومِ چندرشتهای به نحو مطالعات میان رشتهای سامان بخشید. آنچه در سامان بخشی اهمیت بنیادین دارد، اخذ مبانی وبنیاننهادن روشمند مسایل بر آن مبانی است، به نحوی كه نظام معرفتی سازگاری در حل همه مسایل كلامی به دستآید. تمامیت و حتی سازگاری بالجمله در نظام معرفتی استاد مدعای این قلم نیست اما نفی و انكار وجود نظام معرفتیسازگار در مبانی هم به دور از انصاف علمی است. وجود چنین نظامی پیشفرض تحقیق حاضر است و نه مسأله آن.
3. هر نظریهای سه گونه میوه دارد: لوازم منطقی، آثار عینی (در زندگی فردی و اجتماعی) و نتایج معرفتی. (فرامرز قراملكی، 1381: ص 268) یكی از نظریههایی كه استاد مطهری سعی در تدوین ونظریهپردازی آن دارد، اعتقاد به فطرت برای انسان است. مسأله تحقیق حاضر در واقع جستجو از نتایج معرفتی نظریهفطرت در نظام كلامی استاد مطهری است. مراد ما از نتایج معرفتی اعم از مواردی است كه استاد به تصریح از آنها سخن گفته است (مانند نقش این نظریه در تفسیر