فصلنامه پژوهشهای قرآنی ،شماره18-17، ص 57

در برابر اينان جمعى ديگر كه دين را در مسائل سياسى و اجتماعى نظريه پرداز مى دانستند، خود به چند دسته تقسيم شدند; برخى حقوق بشر را همان گونه كه در غرب مطرح است پذيرفتند و آيات قرآن را با آن سازگار نشان دادند و در موارد ناسازگارى به توجيه و تأويل آن پرداختند، و گروهى ديگر حقوق بشر غربى و ديدگاه هاى آنان را درباره آزادى نه يكسره پذيرفتند و نه به كلى منكر شدند.

شهيد مطهرى(ره) را در زمره اين دسته اخير مى توان به شمار آورد. ايشان به عنوان اسلام شناسى آشنا با مبانى و اصول اسلام در عصر حاضر، از سويى با آنچه در غرب به نام آزادى و حقوق بشر مطرح مى شود آشنايى ديرين داشته و در شمار نويسندگان و فيلسوفانى است كه نقدهايى متين و استوار بر بخشى از حقوق و آزادى هاى غربى مطرح ساخته اند و از ديگر سو پاره اى از آزادى ها و حقوق غربى را پذيرفته، و با اين حال بر اين نكته تأكيد مى ورزد كه غربيان پايه گذاران حقوق بشر نبوده اند، بلكه مباحثى چونان حقوق فطرى و طبيعى و عدل را نخست مسلمانان پى ريختند، هر چند به عللى در ادامه و استمرار راهى كه گشوده بودند توفيق نيافتند.

نوشتارى كه پيش رو داريد با اين هدف سامان يافته است كه ديدگاه هاى آن شهيد عزيز را درباره آزادى و مباحث پيرامونى آن، مانند آزادى انديشه و عقيده طرح و بيان نمايد و در مواردى كه در برابر فلاسفه غربى موضع گرفته است، با ارائه ديدگاه فلاسفه غربى در آن زمينه به بحث و موضع ايشان وضوح و شفافيت بيشترى بخشد. روشن است كه در اين مجال تنها به انديشه ها و ديدگاه هايى از آن استاد شهيد كه به آموزه هاى قرآنى نظر داشته خواهيم پرداخت.

مفهوم آزادى

از مهم ترين مباحث درباره آزادى، تعريف و بيان مفهوم آن است كه چونان ديگر مفاهيم و اصطلاحات از جمله طبيعت، سعادت و … به گونه اى گسترده است كه با هر گونه تفسير و تعريفى سازگارى مى يابد. ازميان تعريف هاى بسيارى كه براى آزادى شده است، دو تعريف، جامع تر از بقيه به نظر مى رسد و توجه فيلسوفانى بيشترى را به خود جلب كرده است:

1. آزادى منفى; بدين معنى كه شخص در گستره عمل خود هر چه مى خواهد انجام دهد و كسى مانع او نشود. (1)