فصلنامه پژوهش هاي قرآنى، شماره 17‏، ص 13

    فهم هاى گوناگون، یك ضرورت اجتناب ناپذیر بوده است یا مى توان همه فهم ها را در یك فهم فرو كاست؟ آیا فهم هاى متعدد همه درست و مطابق با واقع اند یا برخى صحیح و برخى دیگر خطاست؟ آیا معیارى براى تشخیص و گزینش فهم درست از نادرست وجود دارد یا خیر؟ و پرسش هاى دیگرى از این دست.

در این نوشتار برآنیم تا دیدگاه شهید مطهرى را به عنوان كسى كه در عمر پربركتش هم از قرآن سخن گفته است و هم درباره آن، بررسى كنیم و ببینیم ایشان به پرسش هاى فوق چه پاسخ هایى داده اند. اما پیش از آن بى مناسبت نیست تا گذرى كوتاه به برخى دیدگاه هاى مطرح شده از سوى متفكران غربى درباره فهم و تفسیر متون به طور كلى و متون مقدس به طور ویژه داشته باشیم، تا از این طریق پیوستگى دیدگاه هاى شهید مطهرى با مباحث امروز آشكار گردد.

نگاهى به هرمنوتیك

اساسى ترین پرسشى كه در هرمنوتیك مطرح است و باعث پدید آمدن دیدگاه هاى متعدد با پیش فرض ها و پیامدهاى متفاوت گردیده، این است كه: فهم یك متن به چه معنى است؟ چه چیزى در فهمیدن یك متن روى مى دهد؟

نظریاتى را كه در این زمینه ارائه شده، مى توان به صورت فشرده به سه دسته تقسیم كرد:

1. بعضى بر این باورند كه فهم یك متن به معناى كشف و پرده بردارى از مقصود و مراد مؤلف آن متن است. هر متنى مظهر مقاصد و نیاتى است كه مؤلف آن راجع به یك موضوع در معرض اندیشه خواننده قرارداده است و فهمیدن آن وقتى تحقق مى یابد كه بتوان به آن مقاصد دست یافت.

آنان كه به این نظریه گرویده اند، راه رسیدن به مقصود مؤلف یا تحقق فهم را دو چیز مى دانند؛ یكى زبان متن و قواعد حاكم بر ادبیات آن، و دیگر هم دلى و هم ذهنى با مؤلف و بازسازى ذهنیت و اندیشه وى از راه نوعى حدس و پیشگویى.

این نظریه بر چند پیش فرض استوار است:

ییك. متن، یك معناى نهایى دارد كه همان مقصود و منظور مؤلف آن است.

دو. معیار فهم درست از نادرست، برابرى و نابرابرى برداشت خواننده با آن معنى و مقصود است.