مجله فروغ اندیشه بهار 1383، شماره 7 ، ص 6

علم از دیدگاه شهید مطهری

پرورش، حسن؛

تعریف علم:

علم(به كسر عین)یعنی دانش و متكلمان گویند:«علم، عبارت است از صفتی كه موجب تمیز اشیاء از یكدیگر می‏شود. [1]

و علم از نظر منطقیین:حضور صورتی از شی‏ء خارجی در ذهن؛ولی علم از دیدگاه فلاسفه‏ بدیهی است و تعریف حقیقی آن مشكل است.

ولی در عصر یونانی‏ها، جماعتی پیدا شدند، به نام سوفسطائی‏ها كه وجود علم را انكار كردند و گفتند اصلا به هیج چیز علم نداریم.و درباره هر چیزی شك می‏كردند.حتی در خودشان و در شك‏شان‏ هم شك می‏كردند.جمعی دیگر بنام شكاك‏ها كه مسلكی نزدیك آنها داشتند، از آنان پیروی نمودند. آنها هم وجود علم را خارج از خود و افكار خود یعنی از ادراكات خود، نفی نموده و برای خود، ادله‏ای‏ تراشیدند.

اول:قوی‏ترین و روشن‏ترین علوم كه از اداراك‏های حاصل از حواس ظاهری ما سرشار است از خطا و غلط.مثلا شعله آتش‏گردان را به صورت دائره می‏بینیم.

دوم:ما به هر چیز كه خارج از وجود ماست، اگر بخواهیم دست بیابیم و بدانیم كه چیست؟و چگونه است؟به وسیله علم دست می‏یابیم.پس در حقیقت ما به علم خود دست یافته‏ایم نه به آن‏ چیز.مثلا می‏خواهیم ببینیم كبوتر چیست؟و چگونه است؟ما از راه علم یعنی ارتسام نقشی از كبوتر در ذهن خود كبوتر را می‏شناسیم.پس ما در حقیقت كبوتر ذهن خود را دیده و شناخته‏ایم و نه كبوتری كه‏ در خارج از وجود ما، و لب بام خانه ماست.با این حال، ما چگونه می‏توانیم به حقیقت موجودی از موجودات دست پیدا كنیم؟

جواب از شبهه اول:این دلیل، خودش، خودش را باطل می‏كند، برای اینكه وقتی بنا باشد به‏ هیچ فرضیه تصدیقی، اعتماد نكنیم، به قضایایی هم كه دلیل شما از آن تشكیل شده، نباید اعتماد كرد. علاوه بر اینكه اعتراف به وجود خطاهای بسیار، خود، اعتراف به وجود صواب هم هست.

علاوه بر این، مگر غیر سوفسطائیان كه به علم، اعتماد می‏كنند، ادعا كرده‏اند كه تمامی‏ تصدیقاتشان صحیح و بدون خطاست.كسی چنین ادعائی نكرده است.