مجله فروغ اندیشه بهار 1383، شماره 7 ، ص 7

جواب از شبهه دوم:محل نزاع بین ما و شما علم بود.كه ما می‏گفتیم هست، و می‏توان بدان‏ اعتماد كرد، و شما می‏گفتید اصلا علم نیست. آن وقت در دلیل دوم خود، اعتراف كردید كه به هر چیزی‏ علم پیدا می‏كنید.و علاوه بر این، خود این آقایان روزمره به حكم اضطرار مجبور می‏شوند، برخلاف‏ نظریه خود عمل كنند.چون از صبح تا به شام در حركتند و به شغل و كسب درآمد و تهیه غذا و آب‏ مشغولند. و آیا تصور اینها شما را به چنین كاری واداشته است و یا شیر درنده‏ای را می‏بینی و فرار می‏كنی و تصور آن تو را به فرار می‏كشاند.یا اینكه واقعا وجود دارد و تو فرار می‏كنی، درحالی‏كه‏ تصور شیر باعث فرار شخص و یا تكه‏تكه شدن او نمی‏شود.

علم امری مجرد است

علم به هیچ وجه،  مادی نیست. برای اینكه هیچ یك از خواص مادی بودن در آن وجود ندارد:

1_ یكی از آثار مادیت اینكه امر مادی قابل انقسام است و دارای ابعاد ثلاثه، ولی علم بدان جهت‏ كه علم است به هیچ وجه قابل انقسام نیست.

2_ اثر دیگر مادی بودن اینكه در حیطه زمان و مكان قرار دارند، ولی علم نه مكان دارد و نه‏ زمان.

3_مادیات در تحت سیطره حركت عمومی قرار دارند و به همین جهت تغییر و تحول،  خاصیت‏ عمومی مادیات شده است.ولی علم بدان جهت كه علم است، در مجرای حركت قرار ندارد.

4_ اگر علم از چیزهایی بود، كه به حسب ذاتش تغییر می‏پذیرفت و مانند مادیات، محكوم به‏ تحول و دگرگونی بود، دیگر ممكن نبود یك چیز را و یك حادثه را در دو وقت مخلتف باهم تعقل كرد. بلكه باید اول، حادثه قبلی را تعقل كنیم، بعد آن را از ذهن بیرون نمود و حادثه بعدی را وارد ذهن‏ سازیم. در حالیكه می‏بینیم حادثه مختلف الزمان را در یك آن تعقل می‏كنیم. و نیز اگر علم مادی بود، باید اصلا نتوانیم حوادث گذشته را در زمان بعد تعقل كنیم‏. [2]

عقل و رابطه آن با علم

قرآن مجید، همواره انسان را به تعقل و تفكر دعوت كرده است.و علامه طباطبایی می‏نویسد: