پیام جاویدان،سال اول، شماره دوم، ص 99
عقل و خاتمیت در آثار شهید مطهری
نویسنده : غفارزاده، علی
چکیده:
مسئله خاتمیت یکی از اصول ضروری دین اسلام به شمار میرود که بر اساس آن هر فرد مسلمانی اعتقاد دارد که ماجرای پیامبری و نبوّت با آمدن حضرت محمد(ص) پایان میگیرد،و بعد از او هیچ پیامبری از جانب خداوند به رسالت مبعوث نخواهد شد.این اعتقاد در نزد مسلمانان در ردیف اعتقاد به یگانی خداوند و ایمان به معاد،یکی از ارکان دین اسلام محسوب میشود.در عین حال پیرامون اندیشه ختم نبوت سؤالات و ابهامات زیادی وجود دارد که نیازمند تجزیه و تحلیل نظری و عقلانی میباشد.برخی از ابهامات و پرسشها پیرامون ختم نبوت تبلیغی است و بعضی دیگر درباره ختم نبوت تشریعی میباشد.لذا نویسنده در این مقاله با استفاده از آثار گرانسنگ استاد مطهری(ره)دو موضوع را مورد بحث و بررسی قرار داده است:
1-فلسفه و حکمت ختم نبوت تبلیغی:در این قسمت با سؤالاتی مواجه هستیم.چرا امت خضرت محمد(ص)و ملت اسلام از هدایت و ارشاد پیامبران تبلیغی محروم ماندند؟بر فرض قول جامعیت و تمامیّت و کمال دین اسلام،پایان یافتن نبوت تبلیغی را با چه فلسفهای میتوان تبیین و تفسیر کرد؟برای پاسخگویی به این پرسشها نویسنده،دلایل تجدید نبوتها را مورد بررسی قرار داده و به این نتیجه رسیده که ظهور پیاپی پیامبران تنها معلول تغییر و تکامل شرایط زندگی و نیازمندی بشر به پیام نوین نبوده،بلکه بیشتر معلول نابودیها و تحریف در احکامو قوانین الهی و کتب آسمانی بوده است،و این مشکل با رشد و بلوغ فکری و اجتماعی انسانهای زمان ظهور پیامبر اسلام و همچنین با انتصاب امامان معصوم(ع)به عنوان جانشین پیامبر(ص)منتفی گردید.
2-فلسفه و حکمت ختم نبوّت تشریعی:در این بخش نیز با انبوهی از شبهات و سؤالات روبرو هستیم.چگونه ممکن است دین اسلام با قوانین ثابت نیازهای متغیر انسانها را در همه اعصار و در همه عرصهها،به ویژه عرصههای اجتماعی پاسخگو باشد؟آیا نظر اسلام این است که باید با مقتضیات زمان نبرد کرد و جلو خلاقیّت و ابتکار را باید گرفت؟یا برعکس باید تسلیم فرمان و مقتضیات زمان شد؟یا راه حلّ سومی وجود دارد؟در پاسخگویی به این سؤالات،در مرحله اول،سه تفسیر برای مقتضیات زمان ارائه شده که هماهنگی با یکی از آنها لازم و ضروری است،و در مرحله دوم،نیازمندیهای انسان مورد بررسی قرار گرفته،و به این نتیجه منتهی شده که همه نیازمندیها متغیر نیست بلکه بخشی از آنها متغیر و اکثر آنها ثابت میباشند،و برای نیازهای متغیر در اسلام قوانین متغیّری در نظر گرفته شده است.در مرحله سوم به راه حل اصلی موضوع پرداخته شده است که عبارت است از«ویژگیهای سیستم قانونگذاری در اسلام و عناصر پویایی آن»که مکانیسمهای عملی و تحرّک و انعطاف اسلام را در پاسخگویی به شکلهای متغیّر زندگی انسانها به صورت شفّاف و روشن نشان میدهد.
مقدمه
در طول تاریخ،پیامبران زیادی از طرف خداوند برای ابلاغ و رساندن پیام الهی به گوش جهانیان و اشنایی آنان با سروش وحی مبعوث شدهاند.این پیامبران مردمانی صالح، (1) صدّیق،(2)فداکار و صبور،(3)مطیع و مسلم،(4)دارای علملدنّی(5) و مخلص(6)بودند.وظیفه اصلی این مردان بزرگ و تاریخ ساز،هدایت انسانها،مبارزه با کژیها و جلوگیری از انحرافات اخلاقی و اجتماعی،مبارزه با طاغوتها و قدرتهای موجود و مترفین و جبّاران،(7) پایان دادن به اختلافات(8) و تنشهای موجود در بین مردم و ایجاد رأفت و عطوفت در بین آنان و دعوت به خدا و توحید،(9)معاد و ابدیت،(10) ارزشهای انسان ساز اخلاقی و دعوت به عبادت و پرستش خداوند یکتا بوده و در انجام این وظایف بزرگ و خطیر از هیچ تلاش و کوشش دریغ ننموده و با اراده قوی و عزمی راسخ پیروزمندانه از عهده این وظایف برآمدهاند و زمینه را برای رشد و کمال و سعادت بشری فراهم ساختهاند.
همه پیامبران الهی همواره مؤیّد و مصدّق(11)یکدیگر بودهاند و هیچ کدام دیگری را نفی نکرده است.پیامبران پیشین مبشّر پیامبران پسین و پسینیان مؤیّد و مصدق پیشینیان بودهاند.در قرآن کریم،تورات و انجیل،تنها به نام برخی از این مردان الهی و داستان زندگی آنان اشارت رفته است.قرآن این مطلب را به وضوح بیان میکند:«ما همچنان که به نوح و پیامبران بعد از او وحی کردیم،به تو[نیز]وحی کردیم،و به ابراهیم و اسماعیل و اسحاق و یعقوب و اسباط و عیسی و ایوب و یونس و هارون و سلیمان[نیز]وحی نمودیم،و به داوود زبور بخشیدیم.(12)