پیام جاویدان،سال اول، شماره دوم، ص 100
«و رسلا قد قصصناهم علیک من قبل و رسلا لم نقصصهم علیک»
(13)؛و«پیامبران [را فرستادیم]که در حقیقت[ماجرای]آنان را پیشتر بر تو حکایت نمودیم و پیامبرانی که [سرگذشت]ایشان را بر تو بازگو نکردهایم.»پیامبران الهی با توجه به وظایفشان به چند دسته تقسیم میشوند: برخی از آنان برای قوم و قبیلهای برانگیخته میشدند تا مردمان را از انحرافهای عقیدتی یا اخلاقی و اجتماعی که بدان دچار شده بودند برهانند و وظیفه آنان دعوت مردم به سوی خدا و معاد و ارائه یک سلسله دستورهای فردی و اخلاقی و عبادی بود،و صاحب کتاب آسمانی و قانون نبودند.پیامبران قبل از حضرت نوح(ع)از این قبیل بودند.(14)
در میان فرستادگان الهی،کسانی نیز بودند که مأمور تبلیغ و ترویج و استقرار شریعت و قوانین پیامبران بزرگی مانند ابراهیم و نوح و موسی و عیسی(ع)را بر عهده داشتند.آنان میبایست چراغ هدایتی را که پیامبران صاحب شریعت روشن کرده بودند،فروزان نگاه دارند و آن پیام را در دیگر محدودههای جغرافیایی و زمانی بگسترانند.اکثر پیامبران از این گروه بودند.مانند حضرت هود،صالح،لوط،اسحاق، اسماعیل،یعقوب،یوسف،و...این پیامبران،انبیاء تبلیغی نامگذاری میشوند.(15)
گروه سوم از فرستادگان الهی دارای کتاب آسمانی و شریعت بودند و به طور مستقل یک سلسله قوانین و دستورات به آنها وحی میشد و آنها مأموریت داشتند آن قوانین را به مردم ابلاغ و مردم را بر اساس آن قوانین و دستورات هدایت نمایند.این عده از انبیاء در اقلیت بودند و اسامی پنج تن از این رسولان در قرآن(16) ذکر شده است.ولی با توجه به اینکه طبق تصریح(17)خود قرآن،داستان برخی از انبیاء در قرآنذکر نشده است،نمیتوان ادعا کرد که پیامبران صاحب شریعت منحصر به آنها میباشند.(18)
برخی از نویسندگان(19)بر این باورند که رسالت پیامبران صاحب شریعت مانند حضرت عیسی(ع)جهانی بوده و همگان مخاطب پیام الهی آنان بودند.این نویسندگان بدون ذکر مستند قرآنی،فقط به ذکر فرازهایی از کتاب انجیل اکتفا کردهاند.نگارنده معتقد است که فقط رسالت پیامبر بزرگ اسلام(ص)جهان شمول بوده و همگان مخاطب پیام ایشان و آن بزرگوار برای راهنمایی و هدایت عموم مردم جهان مبعوث شده بود.برخلاف سایر انبیاء که هر کدام برای امّت خاصی مبعوث میشدند کتابهای آسمانی آنان برای ملّت و امّت مشخص بود و محدوده تبلیغ معینی داشتند و کتاب آسمانی هیچ کدام جهانی نبود.(20)قرآن(21)به صورت صریح جهانی بودن رسالت رسول گرامی اسلام را اعلام میدارد و از طرف آیات قرآن نه تنها اشارهای به رسالت جهانی پیامبران قبلی ندارد بلکه صریحا بیان میکند که آنان هر کدام برای قوم(22)خاص یا زمان و مکان خاصی مبعوث شده بودند.
با توجه به مطالب فوق،یکی از ویژگیهای رسالت پیامبر اسلام عمومی بودن و جهانی بودن میباشد.اما پیامبر بزرگ اسلام ویژگی دیگری نیز دارد.ایشان خاتم پیامبران است و دین او آخرین دین و برنامه سعادت بشری میباشد.مسئله ختم نبوت و خاتمیت پیامبر اسلام(ص)یکی از اصول ضروری دین اسلام به شمار میرود.
هر چند در میان مسلمین اندیشه ختم نبوت از ضروریات دین اسلام محسوب میگردد.لیکن پیرامون این موضوع سؤالات و ابهامات زیادی وجود دارد.برخی از پرسشها مربوط به ختم نبوّت تبلیغی است:راستی چرا رسالت و نبوّت پایان یافت؟چرا امت حضرت محمد(ص)و ملّت اسلام از هدایت و ارشاد پیامبران تبلیغی محروم ماندند؟بر فرض اگر بپذیریم که اسلام به واسطه کمال و کلّیت و تمامیت و جامعیتش به نبوت تشریعی پایان داد،پایان یافتن نبوت تبلیغی را با چه حساب و فلسفهای میتوان توجیه کرد؟
اسلام ضمن اعلام ختم نبوت،جاودانگی خویش را نیز اعلام کرد:«حلال محمد حلال الی یوم القیامة و حرام محمد حرام الی یوم القیامة».(23)
پر سر و صداترین پرسشها و اشکالها درباره همین موضوع است.چگونه ممکن است دین اسلام با قوانین ثابت،نیازهای متغیر انسانها را در زمانها و مکانهای مختلف و در عرصههای گوناگون زندگی،به ویژه در عرصههای اجتماعی پاسخگو باشد؟
اسلامشناسان راستین و زمانشناس و متفکرانی مانند علامه طباطبایی،محمّد باقر صدر،استاد شهید مرتضی مطهری و دیگران،معتقدند که دین اسلام با حفظ جاودانگی،توانمندی و پویایی لازم را جهت پاسخگویی به نیارمندیها در زمانها و مکانهای مختلف و در عرصههای گوناگون زندگی را دارد و میتواند قافله بشری را تا پایان تاریخ هدایت و راهنمایی نموده و سعادت دنیوی و اخروی