فصلنامه اندیشه حوزه، شماره 57، ص 180

    قطعی تحقق می‏یابد، اختیار انسان آسیب می‏بیند. در مقاله‏ی حاضر راه حل شهید مطهری و استیس مورد بررسی قرار می‏گیرد. بنا به راه حل این دو اندیشمند، ریشه‏ی ناسازگاری ظاهری میان اختیار انسان و ضرورت علّی به تعریف نادرست از اختیار برمی‏گردد. در مقاله‏ی حاضر تلقی دیگری نسبت به مسأله اخذ شده و ناسازگاری ظاهری میان قانون ضرورت علّی و اختیار انسان مسبوق به تلقی خاصی از اختیار می‏باشد كه با تغییر آن، اصل مسأله منتفی خواهد شد. از اختیار می‏توان دو نوع تلقی ارائه كرد؛ پیشینی و پسینی. در تلقی پیشینی از اختیار، آزادی انسان همانند كالایی از پیش ساخته تصور می‏شود كه به دنبال كشف آن هستیم، لكن در تلقی پسینی، اختیار كالایی محسوب می‏شود كه قرار است بدان نایل گردیم.

واژگان كلیدی: ضرورت، اختیار، مطهری، استیس و سازگاری.

مقدمه

از جمله مسائل پیرامون شناخت انسان، مسأله‏ی آزادی و اختیار انسان است كه در طول تاریخ فرهنگ فلسفی و كلامی موضوع بحث بوده است، و حوزه‏های مختلف معرفت در رابطه‏ی با آن بحث نموده‏اند. دغدغه‏ی اساسی در این بحث عبارت است از اینكه «آیا انسان در تعیین سرنوشت واجد شرایط كافی می‏باشد یا نه؟». مهم‏ترین عنصر این شرایط، همان مسأله‏ی آزادی و اختیار انسان است. به تعبیر دیگر رابطه‏ی میان انسان و اعمال او چگونه است: آزادانه یا مقهورانه.

به نظر می‏آید در آغاز امر وقتی انسان به خود مراجعه می‏كند، در بسیاری امور خودش را آزاد می‏بیند، به نحوی كه اگر بخواهد، انجام می‏دهد و اگر اراده به ترك عملی نماید، چنان خواهد نمود. آن وقت نكته این خواهد بود كه چه عامل یا عواملی این مسأله‏ی بدیهی را همان طور كه بسیاری از اندیشمندان، همچون ابن سینا، مولوی و...، چنین تلقی نمودند، به عنوان یك مسأله مبدل نموده است؟ غالبا این عوامل عبارتند از: