اندیشه حوزه، سال 6، شماره 2، ص 6

را مورد تحلیل و نقد و بررسی قرار می‏دهد تا بتواند از دل آن نظریه‏ها و راهکارهای مناسب برای ارتقا و بهبود زندگی بشر بیابد. آنچه در این میان حائز اهمیّت می‏باشد تجدیدنظرطلبی روشنفکران است که گاه با عنوان آزاد فکری از آن یاد می‏شود.

نفی فلسفه‏های گذشته و جست‏وجوی فلسفه‏ای جدید برای زندگی انسان سبب شد که تجدیدنظرطلبی به معنای نقد و نفی سنتها، آداب، عادات، رسوم و حتی دین پیشین گردد و در نتیجه نقّادی یکی دیگر از ویژگیهای روشنفکری شود.

این دو ویژگی مهم سبب پیدایی عوارضی چون نوع آگاهیها، زمان‏شناسی، دردمندی و نوع زبان و گفتمان گشت که برخی از اینها به عنوان ویژگی یاد می‏کنند.

روشنفکری در فرهنگ ما معادل واژه "Intellectual" است و نخستین بار در اوایل‏دهه 1320 ه . ش توسط فرهنگستان زبان ایران پیشنهاد شد. سابقه روشنفکری در جامعه ایران متأثر از پیشینه این پدیده در مغرب‏زمین می‏باشد. به دلیل این که در آن دیار نهضت روشنفکری بی‏پروا در مقابل دیانت و اندیشه دینی قد علم کرده بود، در میان ما نیز متناسب با این ویژگی واکنشهایی را برانگیخت. در یک تقسیم‏بندی کلی سه رویکرد نسبت به مسأله روشنفکری به وجود آمد.

01 رویکرد اول بدون توجّه به شرایط زمانی، مکانی، فرهنگی و دینی مردم ایران، روشنفکری را همان‏سان که در مغرب زمین ظهور و بسط یافته بود ترویج می‏کرد.

02 رویکرد دوم در نقطه مقابل رویکرد اول قرار گرفت و در مقابل نفی بی‏چون و چرای دین به نفی روشنفکری پرداخت و در اثر چالشهای این گروه بود که واژگانی نظیر غرب‏زدگی، غرب‏پرستی، علم زدگی و... مصطلح گردید.

03 رویکرد سوم به تحلیل روشنفکری و دینداری در کنار هم نشست و در اثر کندوکاوها و چالشهای این گروه اصطلاح روشنفکری دینی متولد شد. رویکرد شریعتی، بازرگان و مطهری به مسأله روشنفکری از نوع سوم است.

شهید مطهری به عنوان یک روشنفکر بخلاف سایر روشنفکران به مبادی فلسفی گذشته متعهّد بود و سعی می‏کرد از فلسفه‏های گذشته بخصوص فلسفه صدرایی در جهت ارتقای زندگی فردی و اجتماعی انسان بهره بگیرد. به همین دلیل