مجله مشكو‌ة ،شماره 82، صفحه 106

را تبیین نماید.

روش شناسی استاد مطهری در نقد اندیشه ها

استاد مطهری علاوه بر وسعت معلومات، سخت موشكاف، نكته سنج و تحلیل گر بود. آنچه را كه بسیاری از همگان، به سادگی از آن می گذشتند و نكته ای در آن نمی یافتند، با دقتی حیرت انگیز و تحسین برانگیز مورد كاوش قرار می داد و تناقضات درونی و نقاط ضعف آن را آشكار می ساخت. استاد مطهری در بررسی جامع اندیشه های رایج در جامعه و پاسخگویی و نقد و بررسی آرای مخالفان در حوزه های گوناگون علمی به اصولی معتقد و پایبند بود كه عبارت اند از:

1 ـ برخورد اثباتی

استاد مطهری در مواجهه با افكار مخالف و انحرافی پیش از نفی و نادرست خواندن آنها، نخست آنچه خود به آن اعتقاد داشت اثبات می نمود و سپس به رد آن فكر انحرافی می پرداخت؛ برای نمونه زمانی كه برخی از روشنفكران درباره معجزه پیامبر نظر نادرستی ارائه می دادند، استاد مطهری نخست تفسیر درستی از نظر شیعه درباره معجزه پیامبر ارائه می دهد و در ادامه آن به نقد و بررسی نظر روشنفكران می پردازد.(1)

بدین سان استاد، انحرافاتی كه در زمینه مسائل اعتقادی می دید فقط به نفی و برخورد انفعالی اكتفا نمی كرد، بلكه اول دیدگاه جهان بینی اسلامی را تألیف و عقیده صحیح اسلامی را تبیین می نمود و آن گاه به نقد افكار مخالف می پرداخت.

2 ـ بیان نكات مثبت در كنار اشكالات

در مواجهه با آرای مخالف باید توجه داشت كه هیچ اندیشه ای صد در صد غلط نیست؛ زیرا در آن صورت كسی آن را نمی پذیرد. از این رو صاحبان نظرهای مخالف همواره افكار خود را در پوشش مطالب «حق» عرضه می كنند. البته میزان مطالب «حق» در اندیشه های گوناگون متفاوت است. در بررسی این اندیشه ها، باید نخست مطالب درست از نادرست نمایانده شود، تا پس از آن مطالب نادرست نقد شود. روش استاد مطهری در برخورد با آرای مخالف، بیان نكات مثبت در كنار اشكالات آن است؛ برای نمونه استاد در برخورد با اقبال لاهوری، ابتدا چند مزیت او را بیان می كند و سپس دو نقص نیز بر او وارد می سازد.(2)

3 ـ جدال احسن

یكی از مسائل مهمی كه اسلام در برخوردها،