اندیشه، شماره 2، ص 94

لذا به اعتقاد شهید مطهری برای افزایش کارامدی هر چه بیشتر اسلام در فرایند توسعه، هرگز نیازی به «اصلاح دینی» نیست، بلکه تنها با «اصلاح دینداری»، در بستر درک و فهم صحیح آموزه‏های دینی و انطباق رفتارها و روابط اجتماعی با حقایق دین اسلام، میسر است.

کلمه های کلیدی: آزادی، خاتمیت، علم و دین، دین اسلام، عقل و دین، توسعه‏ی انسانی

مقدمه

در بخش نخست نوشتار حاضر به این نتیجه رسیدیم که توسعه با رویکرد غربی آن از منظر شهید مطهری نمی‏تواند مورد نظر و مطلوب دین اسلام باشد؛ زیرا چنین توسعه‏ای با مبنای امانیستی آن، چیزی جز جهان سرد و بی‏روح و بی‏معنا را در پی نخواهد داشت، در حالی که دین در صدد آن است تا جهانی پر از نشاط، پر از مهر و صفا و پر از امید را برای انسان مهیا سازد. جهانی که انسان‏ها به قدری به هم وابستگی عاطفی پیدا می‏کنند که به تعبیر شهید مطهری، اگر خاری در پای کسی فرو برود مثل این است که در پا، بلکه چشم خودش فرو رفته باشد، با دیگران همدرد می‏شود، از شادی دیگران شاد و از اندوه آنان اندوهگین می‏گردد؛ و بی‏شک جنبه‏ی انسانی تمدن بشری که روح تمدن به شمار می‏رود، مولود این گونه احساس‏ها و خواسته‏های بشری است.

دستیابی به چنین جهانی چیزی نیست که بشر با بی‏نیازی از دین در قالب فعالیت‏های عقلانی و مدبرانه‏ی خود بتواند دست یابد؛ زیرا به تعبیر شهید مطهری، «فعالیت تدبیری، فرضا به اوج کمال خود برسد، برای انسانی شدن فعالیت‏های انسان کافی نیست؛ فعالیت تدبیری انسان، شرط لازم انسانیت است، زیرا نیمی از انسانیت انسان را عقل و علم و آگاهی و تدبیر او تشکیل می‏دهد، اما شرط کافی نیست. فعالیت انسانی آنگاه انسانی است که علاوه بر عقلانی بودن و