مجله رواق اندیشه » دی 1381 - شماره 13 / ص:35

صورت یک خواسته ای باشد، یا باید تأمین کننده خواسته یا خواسته های دیگر بشر باشد اما این هم به تنهایی کافی نیست، باید آن چنان وسیله تأمین کننده ای باشد که چیز دیگری هم نتواند جای او را بگیرد. و الا اگر چیزی در این دنیا پیدا شد که بتواند مثل دین یا بهتر از دین، آن حاجت و آن خواسته را که دین تأمین می کرده است، تأمین کند آن وقت دین از میان می رود، اتفاقا دین هر دو خاصیت را دارد؛ یعنی هم جزء نهاد بشر است جزء خواسته های فطری و عاطفی بشر است و هم از لحاظ تأمین حوایج و خواسته های بشری مقامی را دارد که جانشین ندارد و اصلاً امکان ندارد چیز دیگری جایش را بگیرد. قرآن راجع به قسمت اول که دین را خدا در نهاد بشر قرار داده اینطور می فرماید:

«فاقم وجهک للدّین حنیفا فطرت الله الّتی فطر الناسَ علیها»(1)

یعنی: توجه خویش را به سوی دین، حق گرایانه، پایدار و استوار کن، همانا این فطرة الله که همه مردم را بر آن آفریده، نگهدار.

راجع به این که دین چگونه در میان مردم پیدا شده؟ و آیا از میان خواهد رفت یا نه؟ فرضیه های زیادی مطرح شده است، ترس، جهل و نادانی بشر، علاقه انسان نسبت به نظم و عدالت، کسب امتیاز در جامعه های طبقاتی و غیره را عوامل گرایش مردم به دین معرفی کرده اند و دانشمندان زیادی مانند یونگ، ویلیام جیمز، آلکسیس کارل نظریه فطری بودن دین را مطرح کرده اند. اما در قسمت دوم که دین، تأمین کننده خواسته های بشر است و جانشین هم ندارد، لازم به ذکر است که زمانی خیال می کردند اگر تمدن پیشرفت کند، دیگر جایی برای دین وجود نخواهد داشت در صورتی که امروز معلوم شد که پیشرفت علم و تمدن، نیازی را که بشر به دین برای یک زندگی خوب دارد، رفع نمی کند؛ بشر هم از لحاظ شخصیتی و هم از لحاظ اجتماعی نیازمند دین است، همین قدر که فکر بشر توجه کند به ابدیت، با جهان دیگر پیوند پیدا می کند، این قدرت فکری و تصوری در او، احساسات و تمایلات ابدیت خواهی به وجود می آورد، پیدایش این گونه تصورات وسیع و گسترده و پیدایش اینگونه تمایلات، خواسته های عظیم و پهناور در انسان با ساختمان بدنی و جسمانی محدود و فانی شونده انسان به هیچ وجه تناسب ندارد. اینجاست که یک عدم تعادل عجیب و ناراحت کننده ای میان آروزها و خواسته ها از یک طرف و میان استعداد جسمانی خود از طرف دیگر می بیند، تصور محرومیت از ابدیت او را خرد می کند، بسیاری از تلاش های بشر برای جاوید ماندن نام و عنوان و یادگارهایش

______________________________

1 - روم / 30