فروغ اندیشه، شماره دهم ويازدهم،‌ ص28

شمارد.)

من تکثّر بنفسه قلّ،من حقّر نفسه عظّم.22(کسی که خود را بسیار بدانید کم گردد-کسی که خود را کوچک بدانید بزرگ گردد.)

نفسک عدّو محارب و ضدّ موائب ان غفلت عنها قتلتک.23(نفس تو دشمنی در حال جنگ(و مخالفتی آماده یورش است)اگر از آن غافل شوی تو را به قتل می‏رساند.)

به همین مختصر از روایات کفایت می‏شود.حال،رفع این تناقص و تنافی به چه بیانی است؟ استاد مطهری که به حق،یگانهء عصر و اسلام‏شناس بی‏نظیری بودند،در پاسخ می‏فرمایند: «انسان دارای دو خود(و نفس)است یک خودی که خوب دیدن او عجب است،بزرگ دیدن‏ او،کبر است،خواستن او خودخواهی است و مذموم.با او باید جهاد کرد،با او باید به چشم یک‏ دشمن نگاه کرد.با هواهای او باید مبارزه کرد.(و)یک خود دیگری است که باید آن را عزیز داشت باید مکرّم داشت،باید محترم داشت.باید حریّت و آزادیش را حفظ کرد،باید قوّت و قدرتش را حفظ کرد،نباید آلوده به ضعف کرد.خوب اما مگر دو خود را می‏توان توجیه کرد؟ آیا انسان دارای دو خود است؟یعنی هرکس دو«من»دارد؟بدون شک هرکسی یک من است‏ نه دو من،و این قابل قبول نیست که بگوییم انسان دارای دو خود است به این معنا که دارای‏ یک خود واقعی و حقیقی و یک خود مجازی است که آن خود مجازی،«ناخود»است.و مبارزه‏ با نفس که ما می‏گوییم،در واقع مبارزه با ناخود است.

ما یک خود به عنوان خود شخصی و خود فردی داریم؛یعنی من می‏گویم«من»،آن وقتی‏ که خودم را در برابر«من»های دیگر قرار می‏دهم و در واقع«من»های دیگر را نفی می‏کنم.«من» نه«شما»،این خود فردی و خود شخصی است.خود انسان هر اندازه جنبه شخصی و فردی‏ و جدایی با خودهای دیگر پیدا می‏کند،مربوط به«ناخود»اوست؛یعنی مربوط به جنبه‏های‏ بدنی و تن است.

ولی انسان در باطن ذات خود،حقیقی دارد که حقیقت اصلی ذات اوست و چیزهای دیگر که به عنوان خود احساس می‏کند،در واقع«ناخود»را«خود»احساس می‏کند.حقیقت انسان‏ همان چیزی است که قرآن به بیان«

فإذا سوّیته و نفخت فیه من روحی

»یاد کرده؛یعنی یک‏ حقیقتی که از سنخ ماده و طبیعت نیست بلکه از سنخ ملکوت و قدرت و عالمی دیگر است. آن جوهر،چون جوهر حقیقت است با باطل‏ها و ضد حقیقت‏ها و پوچ‏ها و عدم‏ها و دروغ‏ها ناسازگار است.

او چرا با راستی سازگار است؟چون راستی حقیقت است و دروغ چون پوچی و نیستی و