مجله معرفت /شماره 30/ ص: 61

خشونت یا عقلانیت احکام اجتماعی اسلام؟ در اندیشه شهید مطهری

محمد حسن قدردان قراملکی ؛

مقدمه

محبت،مدارا و عطوفت،از واژه های زیبا و ستودنی است که دارنگان آن،اعم از انسان و مکتب،مورد تحسین و ستایش قرار می گیرند.در مقابل،واژه هایی مانند،تنفّر،انزجار و خشونت مورد ذمّ و سرزنش است.این حکم عقل و فطرت است و هیچ نزاع و مناقشه ای بر نمی انگیزد.اما نکتهء اساسی در تطبیق آن بر صغریات است که در عرصه های مختلف،چالش های گوناگونی را سبب شده است.

برخی،که شعاع تفکر و دیدشان کوتاه است،به صرف مواجهه با یک نظریه یا عمل به ظاهر خشونت انگیز از سوی انسان یا مکتبی،آن را محکوم و توبیخ می کنند.اما واقع گرایان بدون شتاب و افتادن در دام احساسات و عواطف،به کالبد شکافی و تحلیل و تبعات آن می پردازند.

بر این اساس،گروهی از عالمان غرب در مقایسهء مسیحیت و اسلام،به تمجید و ستایش مسیحیت پرداخته اند؛چرا که از منظر آنان،مسیحیت،آیین محبت و عاری از خشونت و قوانین خشن است و به عکس،اسلام آیین شمشیر و حاوی احکام اجتماعی و جزایی و خشونت زا.

جان هیک،متفکر و پلورالیست معروف معاصر،می گوید: «این خال بر چهرهء اسلام است که برخی از کشورهای اسلامی مجازات زننده و غیرانسانی در حق مجرمان روا می دارند.» «1»

در این میان،آنچه چهره می نماید تمایل و تأثر بعضی از روشنفکران اسلامی از استناد و مقایسهء مزبور است و در این مقوله،با غربیان هم داستان شده،می کوشند آیین مقدس اسلام را خشونت زا معرفی کنند.

خشونت انگاران آیین مقدس اسلام با تقریرات خود به اثبات مدعا دست می زنند؛برخی گوهر دین را بستر خشونت توصیف می کنند و برخی دیگر آیین اسلام را حاوی مبانی معرفتی و سیاسی،گروه دیگری هم احکام اجتماعی و جزایی اسلام را خاستگاه رشد و نمو خشونت توصیف می کنند و به زعم خود، برای زدودن خشونت از چهرهء اسلام،خواهان تغییر و تحولات عمقی و جوهری در مبانی علوم کلامی و فقهی و سیاسی اسلام شده اند. «2»

پیشینهء این صدا با پیشینهء سکولاریسم در اسلام درهم آمیخته و در حقیقت،حذف قوانین اجتماعی دین بخشی از ادعای سکولاریست هاست. متفکر شهید مرتضی مطهری،نقطهء آغازین یا ترویج آن را اوایل مشروطیت ذکر می کنند. «3» و دربارهء تأثیر ان بر کشورهای اسلامی می گویند:«قوانین جزایی اسلام