قبستان، سال نهم، زمستان1382و بهار 1383، ص207

حلّ پارادوكس آزادي در انديشه شهيد مطهري(ره)

حسين سوزنچي

چكيده

در خصوص آزادي و ماهيت آن و ارتباطش با دينداري دو پارادوكس وجود دارد. اول اينكه آزادي يعني عدم محدوديت، اما هر گروهي براي آزادي محدوديتي قائل شده است. اگر آزادي اصل است و معيار همه چيز مي‌باشد، چرا در جايي بايد محدود شود و اگر محدوديت اصل است چه جاي سخن از آزادي؟ به هر حال، انديشه رايج اين است كه آزادي را فقط آزادي ديگران محدود مي‌كند و با مراجعه‌اي به انديشه‌هاي شهيد مطهري مي‌توان نشان داد كه اين نظريه، منطقا نامعقول است و تنها چيزي كه صلاحيت محدود كردن آزادي را دارد، هدفِ آزادي است.

پارادوكس دوم در نسبت آزادي با دينداري است. اگر دين اجباري نيست (لا اكراه في‌الدين)، تكاليفي همچون جهاد و امر به معروف و نهي از منكر چه توجيهي دارند و اگر اساس دينداري بر تكليف است. چگونه مي‌توان از انتخاب آزادانة دين سخن گفت. شهيد مطهري مسأله را با تفكيك آزادي فكر و آزادي عقيده حل نموده، اما برخي بر اين باورند كه اين سخن مصادره به مطلوب است ولي با توجه به مباني فكري‌اي كه ايشان در اين بحث اتخاذ كرده مي‌توان گفت اولاً تفكيك مذكور واقعا معقول است و ثانياً مي‌تواند پارادوكس مربوطه را حل كند.

واژگان كليدي: مطهري، آزادي، دينداري، معيار آزادي، جهاد، امر به معروف و نهي از منكر