كتاب ماه فلسفه، شماره‌ي 12،شهريور1387، ص90

ادعای طباطبایی:احکام اعتباری از احکام حقیقی نتیجه نمی‏شود.

ادعای مطهری:<<ادعای طباطبایی‏>>مآلا به نوعی شکاکیت یا نسبیت‏گرایی اخلاقی می‏انجامد(و ظاهرا فرض مطهری این است که او و طباطبایی هردو بر این باورند که شکاکیت یا نسبیت‏گرایی تالی‏ فاسد است).

بنابراین،هدف من در این نوشتار این است که اولا،اجمالا معنای‏<<ادعای طباطبایی‏>>و<<ادعای‏ مطهری‏>>را روشن کنم،و ثانیا،اعتبار این دو ادعا را به محک نقد بسنجم.

یک-<<ادعای طباطبایی‏>>به چه معناست؟

نخست باید معنای‏<<احکام حقیقی‏>>و<<احکام اعتباری‏>>را در این ادعا روشن کنیم.در حدی که‏ من درمی‏یابم،ارائه تعریفی جامع و مانع ازاین دو اصطلاح کلیدی کاری به غایت دشوار است.مطابق‏ یک تفسیر نسبتا آسان‏گیرانه می‏توان احکام حقیقی را مجموع گزاره‏های صدق و کذب‏پذیری دانست که‏ واقعیتی از واقعیت‏های عالم را توصیف می‏کند.به این اعتبار،می‏توان آنها را<<گزاره‏های توصیفی‏>>نیز نامید،گزاره‏هایی مانند:<<زمین به دور خورشید می‏گدرد>>،<<آب در صد درجه سانتی‏گرای به جوش می‏آید>>، <<دیروز علی را در خیابان دیدم‏>>،<<دوران کودکی‏ام را در تهران گذرانیدم‏>>و امثال این‏ها.

از سوی دیگر،احکام اعتباری را می‏توان عمدتا شامل دو نوع حکم یا گزاره دانست:

نوع نخست،احکام یا گزاره‏های ارزشی است،یعنی احکام یا گزاره‏هایی که متضمن‏<<خوب‏>>و<<بد>>، (یا سایر مفاهیم ارزشی)است.اگر در این احکام‏<<خوب‏>>و<<بد>>(یا سایر مفاهیم ارزشی)به معنای‏ اخلاقی آن به کار رفته باشد،آنها را<<احکام ارزشی اخلاقی‏>>می‏نامیم،و اگر در این احکام‏<<خوب‏>>و <<بد>>(یا سایر مفاهیم ارزشی)به معنایی نااخلاقی به کار رفته باشد،آنها را<<احکام ارزشی نااخلاقی‏>> می‏نامیم.

نوع دوم را نیز می‏توان احکام یا گزاره‏های تکلیفی یا تجویزی نامید،یعنی احکام یا گزاره‏هایی که‏ متضمن‏<<باید>>و<<نباید>>(یا سایر مفاهیم تکلیفی یا تجویزی)است.این نوع احکام یا گزاره‏ها نیز بر دو نوع‏<<اخلاقی‏>>و<<نااخلاقی‏>>است.

خوبست که برای هریک ازاین انواع مثالی بزنیم:

نمونه‏هایی از احکام ارزشی اخلاقی:<<پدربزرگ من مرد خوبی بود>>،<<رئیس دولت مسئول کاری است‏ که کرده است‏>>،<<تو در خور تنبیه هستی‏>>،<<شخصیت او ستایش‏انگیز است‏>>،<<نیّت او خیر بود>>،<<امام‏ علی مرد مقدسی بود>>،<<نیکوکاری فضیلت است‏>>،<<انسان شریف اهل دروغ و فریب نیست‏>>،<<رفتار تو با دشمنت عادلانه نبود>>و غیره.

نمونه‏هایی از احکام تجویزی اخلاقی:<<این چاقوی خوبی است‏>>(یعنی مثلا تیز و برنده است)، <<مردم طبقات فرودست از وضعیت زندگی خوبی برخوردار نیتسند>>(یعنی سطح زندگی آنها از پاره‏های‏ استانداردهای عینی پایین‏تر است)،<<دموکراسی بهترین شیوه حکومت است‏>>(یعنی در قیاس با سایر روش‏ها در اداره جامعه کارآمدتر است)،<<لذت فی حدّ نفسه خوب است‏>>(یعنی مطلوب و خوشایند طبع‏ است)،و غیره.

نمونه‏هایی از احکام تجویزی اخلاقی:<<نباید از مجازات می‏گریختم‏>>،<<باید برای خدمت به محرومان‏ کمر همت ببنیدم‏>>،<<کار او نادرست بود>>،<<وفای به عهد واحب است‏>>،<<تمام انسان‏ها حق بهره‏مندی‏ از آزادی را دارند>>،و غیره.

نمونه‏هایی از احکام تجویزی نااخلاقی:<<نباید این کامپیوتر را می‏خریدم‏>>(برای این‏که مثلا خوب کار نمی‏کند)،<<تو حتما باید به کنسرت اخیر شجریان بروی‏>>،<<برای ساختن قفسه کتاب باید از میخ استفاده‏ کرد،نه از چسب اوهو!>>،<<وقتی که در دقایق آخر بازی فوتبال با یک امتیاز از حریف پیش هستی باید