فصلنامه كتاب نقد، شماره 41 / ص: 162
بیان واقعه عاشورا به شیوه‌ها و اشكال گوناگونی تجلی پیدا كرده است كه شاید بارزترین آنها، مجالس عاشورایی باشد كه در آنها خطیب یا عالمی به بیان رویدادهای این حادثه و تلاش برای ارائه مفصل موضوعات آن می‌پردازد. در همین حال، برای افزودن بر شوق مردم و جذب بیشتر آنان، عنان خیالِ روایتگرانه و نقالانه را رها می‌كند تا در آن آسمان خیال‌انگیز، بی‌هیچ ناظر و حاضری پرواز كند و درست در همین جا است كه بسیاری از اضافات و مبالغات به اصل واقعه عاشورا راه می‌یابد.
به همین خاطر عده‌ای از علما به مقابله با این كار پرداخته‌اند و به نظر می‌رسد كتاب «حماسه حسینی»[2] شهید مطهری كه در سه جلد تألیف شده است، [3] از جمله كتاب‌هایی است كه با دیدگاهی عمیق، این موضوع را به صورت كافی و وافی بررسی كرده است. بر این اساس می‌كوشیم اندكی درباره مهم‌ترین نكات و نقاطی كه ایشان در این كتاب مد نظر داشته‌اند، تأمل كنیم.
انحراف در سیره و راه مقابله با آن
استاد در سرآغاز كتاب خود درباره انحرافاتی هشدار می‌دهد كه به حادثه عاشورا راه یافته است؛ البته به این اعتبار كه نحوه مواجهه با این حادثه حاوی سلبیات متعددی در حركت امت اسلامی است و پیامدهای منفی فراوانی را نیز به دنبال می‌آورد و حتی تأثیرات ناگوار و ناروایی را در نحوه نگاه به شخصیت امام حسین (ع) در پی دارد. این است كه می‌گوید:
«حادثه كربلا برای ما مردم، خواهی نخواهی، یك حادثه بزرگ اجتماعی است؛ یعنی این حادثه در تربیت ما، در خلق و خوی ما اثر دارد.»[4]
به همین خاطر دیده می‌شود كه مردم برای احیای آن به صورت خودخواسته و خودجوش عمل می‌كنند و فراتر از آن، برای شنیدن سخنان مربوط به این حادثه و مسائل مرتبط با آن، تلاش زیادی به خرج می‌دهند و اموال فراوانی را هزینه می‌كنند. استاد مطهری در این باره می‌گوید:
«[حادثه كربلا ] حادثهای است كه خود به خود، بدون اینكه هیچ قدرتی ما مردم را مجبور كرده باشد، میلیون‌ها نفر و قهرا میلیون‌ها ساعت برای شنیدن و استماع قضایای مربوط به آن صرف میكنیم. میلیون‌ها تومان پول برای این كار صرف می‌شود.»[5]