مجله رشد آموزش معارف اسلامی سال چهاردهم/ شماره48 / صفحه:10

گذشتگان را که به انسان بودن زن(که از این حیث کاملا با مردان‏ برابر است.)بی‏توجهی می‏کردند،نقد کند و نشان دهد که خود اسلام نیز به این جنبهء زن توجه داشته است؛اما آن دسته از مباحث‏ متجددان را که زن بودن زن(که از این حیث با مردان متفاوت‏ است.)را نادیده می‏گرفتند نیز نقد کرد و بدین‏سان،با مبنا قرار دادن عقل،سنت و تجدد را جمع کرد.5

از دیگر مباحثی که بسیار از استاد مطهری در این ایام وقت‏ گرفت،مباحث اقتصاد اسلامی بود.ظاهرا اولین انگیزه‏شان در طرح این بحث‏ها مواجهه و ارائه آلترناتیوی در برابر مارکسیست‏ها بود.بعدها به خاطر مسألهء بانک(رباخواری)و بیمه،این بحث‏ها جنبهء تخصصی‏تری پیدا کرد.اما جالب این‏جاست که حتی در حوزهء علمیه هم این بحث‏ها را نه در ذیل عناوین سنتی کتبی‏ همچون«مکاسب»شیخ انصاری،بلکه در ذیل عنوان اقتصاد مطرح می‏ساخت.شایدآغاز این‏ها همان دروس اقتصاد مدرسهء مروی تهران در سال 1341 بود که قبلا گفتیم.در سال 1344، 18 جلسه سخنرانی در مسجد اتفاق تهران دربارهء اقتصاد اسلامی‏ ایراد کرد(در سال بعد لا اقل دو جلسه در دبیرستان علوی)؛ همین‏طور این جلسات ادامه پیدا کرد.خصوصا در دههء پنجاه‏ این سخنرانی‏ها بیش‏تر بر مسایل مربوط به بانک،ربا و بیمه تمرکز یافت.نکتهء مهمی که باز در این مباحث دیده می‏شود،اولا حقی‏ است که برای عقل قائل است و لذا بسیار از فلسفهء احکام(مثلا از فلسفهء حرام بودن ربا)بحث می‏کند و حیله‏های شرعی را به‏ خاطر این‏که با فلسفهء حرام بودن ربا در تعارض می‏باشند-ولو این‏که چنان‏اند که از حیث ظاهر فقهی اشکالی ندارد-رد می‏کند. از جانب دیگر برخی مظاهر تجدد مثل بانک و ضرورت آن را می‏پذیرد و به جای این‏که همین‏که دید قوام بانک‏های موجود به‏ رباخواری است.مطلقا بانک و بانکداری را تحریم کند،به تجزیه‏ و تحلیل بانک‏ها می‏پردازد تا بانکی پدید آید که هم قدرت جذب‏ سرمایه‏های مردم را داشته باشد و هم رباخواری در آن نباشد.6 درسال 1345 به همراهی آقایان همایون،شاهچراغی و یک‏ نفر دیگر در فکر تأسیس حسینیهء ارشاد می‏افتند7؛مؤسسه‏ای که‏ در ظرف چهار سال چنان رشدی کرد که در سطح عمومی کشور اثر گذار شد و عموم طبقات از مراجع تقلید گرفته تا مقامات‏ مملکتی روی آن حساب می‏کدرند.8از همان زمان استاد مطهری‏ به همراه تنی چند از عالمان دینی از جمله محمد تقی جعفری، محمد تقی شریعتی،و...درمحوطهء روبازی در نزدیکی محلی‏ که می‏خواسته‏اند حسینیه را بنا کنند،به نوبت جلسات سخنرانی‏ تشکیل می‏دهند و کم‏کم قشر جوان به این جلسات جذب‏ می‏شوند.(خصوصا از حوالی سال 1347 به بعد که دکتر شریعتی نیز به دعوت مطهری برای نگارش مقالهء«از هجرت تا وفات»در کتاب محمد خاتم پیامبران کم‏کم به حسینیه ارشاد راه‏ پیدا کرده بود.)استاد مطهری قصد داشته است این حسینیه را به‏ یکی از بزرگ‏ترین مراکز علمی تبدیل کند که هم حوزه و هم‏ دانشگاه را دچار حیرت کند،9اما در اثر نحوهء تسلط یکی از مسؤولان حسینیه‏10،که می‏خواسته است این مؤسسه را«به‏ صورت یک محیط تشریفات ظاهری و با جنجال و هیاهو و شور و واویلا اداره کند و عملا طرفدار اقناع کاذب احساسات بوده و با اینک در آنجا با منطق سروکار داشته باشند،مخالف بوده و در راه آن کارشکنی می‏کرد.»11اولین استعفانامهء خود را تسلیم مؤسسه‏ می‏کند که به اصرار آقای همایون آن را پس می‏گیرد؛اما کارشکنی‏ها برای حضور ایشان ادامه می‏یابد؛تا این‏که در نهایت‏ پس از کشمکش‏های فراوان در سال 1350 استعفای قطعی خود را تسلیم مؤسسه می‏کند و با اندوه بسیار برای انحراف مؤسسه‏ای‏ که وی سرمایه‏گذاری مادی و معنوی فراوانی برای رونق آن کرده‏ بود،از حسینیه کنار می‏کشد.

اگر مباحث مربوط به احیای فکر دینی،که دیدیم مخصوصا در نیمه اول دههء 1340 مهم‏ترین دغدغهء استاد مطهری را شکل‏ می‏دهد،معطوف و دغدغه‏دار مسألهء سنت(نقد،فهم،و اخذ