قبسات / سال نهم/ زمستان 1382 و بهار 1383/ ص: 293

پژوهشي دربارة حقيقت و ماهيت انرژي

(بررسي نگرش‌هاي فلسفي استاد مطهري و علّامه طباطبايي به مادّه و انرژي)

رحيم قرباني[*]

چكيده

هم ارزيِ مادّه ـ انرژي با معادلة‌ وحشت انگيز 2E = mc آغاز شد كه انيشتين با جسارت تمام آن‌ را مطرح كرد و نه تنها فيزيكدانان، بلكه فيلسوفان را نيز در شگفت فرو برد. از آن زمان (1905 م) رويكردهاي گوناگوني در اين زمينه ارائه شده است. تمام اين رويكردها از جانب دانشمندان غربي بوده است؛‌ با اين همه، هيچ سيستمِ فيزيكي ـ فلسفي كه پايه‌‌هاي جهان‌شاختيِ معقول و مقبول داشته باشد، از سوي فيلسوفان و فيزيكدانان ارائه نشده است؛ رويكردهايي نظيرِ نگرش كلامي، متافيزيكي باطل، و ديدگاه‌هاي افراط يا تفريط گرايانه در فلسفة علم (فيزيك و رياضي)، و... باعث شده است موضوع، بسي پيچيده‌تر و خوف انگيزتر از موقعيت اوّليه‌اش باشد. نگرش صحيح و منطقي كه بتواند سيستمِ فلسفيِ قابل قبولي عرضه بدارد فقط در حيطة جهان‌شناختيِ رئاليستي تصور مي‌شود و اين حيطه،‌ بسترِ پرتكاپوي فلسفة اسلامي است. از دانشمندان اسلامي در صد سال اخير فقط علّامه طباطبايي و استاد شهيد مطهري به صورت مبنايي به اين مسأله پرداخته‌اند. بررسي و رويكردهاي اين دو بزرگوار، داراي رهاوردهاي بسيار عالي در فلسفة اسلامي و فيزيك است. مقالة حاضر، پژوهش دربارة سؤالات، مباحث و نظريات مطرح شده از سوي اين دو بزرگوار بوده، رهاوردهاي نوي در