قبسات / سال نهم/ زمستان 1382 و بهار 1383/ ص: 294

زمينة‌ حقيقت مادّه و انرژي ارائه مي‌دهد، و پرداخت به نتايج عالي اين بحث در فلسفة اسلامي را به مجالي ديگر مي‌سپارد.

واژگان كليدي: حقيقت مادّه، انرژي، جوهر، فهم معكوس از طبيعت ـ رابطه فيزيك و فلسفه، انرژي به صورت جوهر.

مقدّماتي براي ورود به كاوش

رابطة تنگاتنگ فلسفه و فيزيك

در حوزة مباحث فلسفي، آن بخش از فلسفه كه در ارتباطي تنگاتنگ با علوم تجربي قرار دارد، فلسفه سخت مرهون دستاوردهاي علمي دانشمندان علوم تجربي است؛ زيرا اصول موضوعة خود در اين بخش را از علوم طبيعي مي‌ستاند و بدون آن اصول، در تحليل عقلي از طبيعت كاري، از پيش نمي‌برد؛ از اين رو، نظر كردنِ فيلسوف اسلامي به فيزيك (به سبب ارتباط تنگاتنگي كه با كاوش در ذرات بنيادي دارد) و دستاوردهاي نظري و تجربيِ آن، بسيار ضرور مي‌نمايد.‌ از جمله مباحثي كه در فيزيك و فلسفه، دستخوش تحوّل و تغييرات اساسي مي‌شود،‌ مباحث مقولات دهگانه، قوّه و فعل،‌ انواع عاليه، تقسيم اشيا (به طور خاص جسم) و نيز برخي از زيرمجموعه‌هاي مباحث مذكور و اين تحوّلات، محصول رهيافت‌هاي فلسفي دربارة معادلة‌ هم ارزي مادّه ـ انرژي است.

استاد، غوّاصي زبردست در بحر معرفت

رويكرد فلسفي از نظرگاه فلسفة اسلامي به مسألة «حقيقت و ماهيت انرژي» در فيزيك و فلسفه پر اهميت است و استاد مطهري در سلسله مباحث و تأمّلات فلسفي خود، مثل استاد فرزانه‌اش علّامه طباطبايي به اين مهم توجّه خاص داشته، و اين توجّه در جايي است كه ماهيت مادّه و جسم در فلسفه را مورد بحث قرار داده و در اين زمينه به نظرگاه فيزيكي مسأله پرداخته‌اند.

«گرا دادن» استاد مطهري و علّامه، به مسألة مورد بحث ما: «مادّه و انرژي»

علّامه طباطبايي در كتاب نفيس نهاية‌الحكمة فقط با اشارة‌ گذرا و تحليل احتمالي، آن‌ را به تحقيق حواله داده و بدون هيچ تأمّل و پژوهش فلسفي از كنارش گذشته است. عبارت (ترجمه‌اي) علّامه چنين است:

آري، اگر آن چه گفته شده،  كه مادّه ـ (ذرّات اوليه)  قابليت تبديل شدن به انرژي را داشته و مادّه