مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران/ زمستان 1380/ ص: 274

بررسی تطبیقی مقولات كانت و نظریه استاد مطهری در معقولات ثانویه فلسفی

نصری، عبدالله؛

چكیده :

مباحث معرفت‏شناسی، به ویژه به صورت تطبیقی از اهمیت بسیاری در فلسفه معاصر برخوردار است. فیلسوفان اسلامی با تقسیم چهارگانه ادراكات و اهمیت قائل شدن برای ادراكات عقلی، آنها را به سه دسته معقولات اولیه، معقولات ثانیه فلسفی و معقولات ثانیه منطقی تقسیم كرده‏اند.

هر چند برخی از متفكران ما میان معقولات ثانیه منطقی و فلسفی تمایز قائل نشده‏اند، اما برخی به این تمایز توجه كرده‏اندو در این میان حاج ملاهادی سبزواری سعی كرده، تعریف دقیقی از آنها ارائه دهد. تعاریف وی مورد نقد استاد مطهری قرار گرفته و ایشان با بیان سه اشكال و تحلیلی نو از مفاهیم عروض و اتصاف این نكته را مطرح كرده‏اند كه مراد از عروض در معقولات ثانیه، وجود محمولی یا نفسی و مقصود از اتصاف، وجود رابط است.

در فلسفه غرب نیز كانت، باتحلیلی كه از قوه شناسایی ارائه می‏دهد و مقولات پیشین را مطرح می‏كند، شناخت واقعیات را در چارچوب این مفاهیم میسر می‏داند. از همین جاست كه متفكرانی چون استاد مطهری با تحلیل مقولات كانتی بر او این ایراد را وارد می‏سازند كه رابطه تطابقی ذهن را با عالم خارج قطع می‏كند و در نتیجه از ایدئالیسم سر در می‏آورد، نه رئالیسم.

واژه‏های كلیدی : معقولات ثانیه منطقی، معقولات ثانیه فلسفی، عروض، اتصاف، مقولات، مفاهیم پیشینی و مفاهیم پسینی.