فصلنامه پژوهشی دانشگاه امام صادق(ع)/شماره 18 و 19- تابستان و پاییز1382/ ص: 11

برداشتن انحرافهایی شده که به شکل قشری گری و خرافی و سطحی نگری نمود یافته است.

رویکرد تاریخی

به لحاظ تاریخی دوره پس از جنگ دوم جهانی در ایران شروع یک دگرگونی کامل در دریافت مذهبی و نیز ساخت تفکر دینی علمای شیعه است. چرا که در شرایط جدید پس از سقوط رضا شاه از یک سو جریانهای چپ مبتنی بر مارکسیسم به عنوان مهمترین جریان روشنفکری مطرح شدند که از اصلی ترین پایه ها ی آن ضدیت با دین و اندیشه دینی بود و از سوی دیگر دین ستیزی در قالب پیراستن مفاهیم سنتی از دین توسط برخی از روشنفکران همچون احمد کسروی ترویج شد. این چالش ها و مبارزه طلبی ها عکس العمل هایی را در لایه های مذهبی جامعه در پی داشت دگرگونی یاد شده از لحاظ کمّی و کیفی تا پیروزی انقلاب اسلامی روند فزاینده ای یافت و تأثیر جدی بر تفکر سیاسی معاصر شیعه بر جای گذاشت هر چند به طور کلی جریان تفکر اسلام فقاهتی در اصل ارائه دهنده بینش سنتی بود ولی در عین حال در درون خود آمادگی لازم برای نواندیشی را فراهم ساخت و در کنار آن اندیشه گرانی ظهور گردند که با طرح دیدگاه های خویش و به ویژه بیان دین به زبان روز و براساس مقتضیات زمان و مکان، تحولی عمده در پذیره های سنتی دینی ایجاد کردند. این جریان فراتر از آن که دکتر عنایت آن را در چارچوب علل و انگیزه های اجتماعی تحلیل کرده (عنایت، 1365، ص 78)، به شکل شگفت آوری سیاسی نیز بوده است.

سخنگویان عمده این تحول را در این دوران، می توان گروه ها و افرادی چون فداییان اسلام، آیت الله کاشانی، آیت الله بروجردی، علامه طباطبایی، امام خمینی، آیت الله مرتضی مطهری، آیت الله سید محمود طالقانی، دکتر سید محمد بهشتی و دیگران قلمداد کرد که بیشترشان ضمن تلاش برای طرح مجدد دین در جامعه، در آماده سازی تفکر دینی برای ایفای نقش برتر سیاسی اجتماعی جدی بودند. هر چند منحنی اندیشه این سخنگویان دارای تفاوت قابل اعتنایی است. کوشش های آنها در میان جامعه شیعی ایران، بیشتر صرف هدف های مهمی چون آماده سازی دینی برای ایجاد یک حرکت فعال