آیت الله شهید مطهری و دکتر علی شریعتی/نور علم، دوره سوم، شماره هشتم/ ص:  146

با دید جامعه شناسانه کاری بود که دکرت انجام داده و کوشید از این دید ابعاد اجتماعی اسلام را مورد توجه قرار دهد طبعا ناهماهنگی‏هائی در ارائه‏ متعادل دین ایجاد می‏شود،اما استاد مطهری به جهت تکیه‏اش بر قرآن و نیز مباحث عقلی و کلامی بخصوص نگرش به اسلام از دید خود اسلام و درون آن،در ارائهء دین در وجهی متعادل موفق بود در این مقاله با اشاره به‏ آنچه که برخی در توضیح معنای خلوص و توانائی در دین آورده‏اند گفتیم‏ که دکتر بر توانائی تکیه می‏کرد و مطهری اصالت را در خلوص که خود توانائی زاست می‏دید در نامه‏ای که از استاد مطهّری پیرامون دکتر منتشر شده بخصوص تا بأکید بر اسلامیّت دکتر بر تأثیرپذیری او از فرهنگ غرب‏ تصریح شده است.قرار شد تا نمونه‏هایی از اختلاف فکری بین این دو را ذکر کنیم کهاین شماره در این باره بحث خواهیم کرد و در انتها نگاهی‏ کلّی به دین شناسی دکتر نیز خواهیم داشت.

با کمال تأسف باید اعتراف کرد در میان روشنفکران مسلمان که بخری به‏ مرحله مارکس زدگی نیز رسیده بودند، تفسیر مادی تاریخ و توجیه طبقاتی مذهب‏ امری عادی شده بود و افرادی نظیر دکتر شریعتی با همه توجهی که به نقش‏ آگاهی انسان در حرکت تاریخ داشتند، عاقبت در این دام فرو غلتیدند،بطوریکه‏ صریحا مذهب را نیز معلول وضع طبقاتی‏ دانستند،برای اینکه ادعای بدون دلیل‏ نکرده باشیم نقل قسمتی از تحلیلهای ذکر را در فسیر طقاتی تاریخ بررسی می‏کنیم، می‏توان گفت پایه‏ای که دکتر برای فلسفه‏ تاریخ در قرآن در نظر گرفته،داستان‏هابیلو قابیل است که در اسلام شناسی بعد از توضیحی می‏گوید:بنابرای،قصه هابیل و قابیل«فلسفه تاریخ»را نشان می‏دهد.و پس از آن می‏نویسد:قابیل نماینده نظام کشاورزی و مالکیت انحصاری است و هابیل نماینده عصر دامداری و دوره اشتراک اولیه.

سپس مطالبی را بیان می‏کند که‏ براساس آن،وضع طبقاتی این دو،تنها عاملی است که سرنوشت آنها را تعیین‏ می‏کند:

با آشنائی انسان به کشاورزی،زندگی و جامعه‏ و تیپ انسان دستخوش یک انقلاب عمیق می‏شود که به عقیدهء من،بزرگترین انقلاب تاریخاست. بدین گونه است که می‏توان تضاد میان دو تیپ هابیل‏ (اسنان با ایمان،صلح دوست و فداکار)و قابیل‏ (شهوت پرست،تجاوز،برادرکش،پست بی ایمان