مجله مشکوة النور، شماره 4، ص 51

____________________

آزادی در آثار شهید مرتضی مطهری

ملایی، لیلا؛

مقدمه :

اعمال و افعال بشر از آن سلسله حوادث است که سرنوشت حتمی وتخلف ناپذیر ندارد زیرا بستگی داردبه هزاران علل و اسباب و از آن جمله انواع اراده ها و انتخابها و اختیارها که از خود بشر ظهور می کند. تمام امکاناتی که در مورد جمادات ، نباتات و افعال غریزی حیوان وجود دارد، وتمام "اگر" هایی که در وقوع آنهاست،در افعال و اعمال بشر هست و رشدیک درخت و یا انجام عمل غریزی یک حیوان ، هزاران "اگر" که همان شرایط طبیعی هستند می توانند وجودداشته باشد، همه آن "اگر"ها در افعال و اعمال انسان هست، بعلاوه اینکه درانسان عقل و شعور و اراده اخلاقی وقوه انتخاب و ترجیح آفریده شده است. انسان قادر است عملی را که صد در صد با غریزه طبیعی و حیوانی او موافق است و هیچ رادع و مانع خارجی وجود ندارد به حکم تشخیص و مصلحت اندیشی ترک کند و قادراست کاری را که صد در صد مخالف طبیعت اوست و هیچ گونه عامل اجبارکننده خارجی هم وجود ندارد به حکم مصلحت اندیشی و نیروی خرد آن راانجام دهد.

انسان مانند حیوان تحت تاثیرمحرکات نفسانی و رغبتهای درونی واقع می شود. اما در مقابل آنها دست بسته و مسخر نیست از یک نوع حریتی برخوردار است، یعنی اگر همه عواملی که برای یک حیوان در انجام عمل غریزی فراهم است و الزاما او راوادار به عمل و حرکت می کند، برای انسان فراهم باشد تازه راه فعل و ترک برای او از ناحیه عقل و اراده خودش باز است، انجام این عمل مشروط است به اینکه قوه تمیز و تشخیص اوهمانند یک شورای عالی به تصویب برساند و قوه اراده او مانند قوه مجریه به کار بیفتد. در اینجا تاثیر انسان درسرنوشت خود به عنوان یک عامل مختار یعنی عاملی که پس از آنکه همه شرایط طبیعی فراهم آمد، در انتخاب فعل و ترک "آزاد" است معلوم می شود. (1) ما در این مقاله سعی بر آن داریم که هرچه بیشتر شما را با مفهوم آزادی و مصداقهای آن در آثار شهید مرتضی مطهری «رحمه الله » آشنا کنیم و امید آن داریم که بتوانیم گوشه ای از دنیای پیچیده و عوامل محدود کننده آن ورابطه آزادی را با اصل علیت عمومی بیان داریم .

آزادی بر اساس نظریه فطرت

آزادی چیست؟ این آزادی وآزادگی که می گویند یعنی چه؟ آزادی یکی از لوازم حیات و تکامل است.یعنی یکی از نیازمندیهای موجودزنده، آزادی است. فرق نمی کند که موجود زنده از نوع گیاه، یا از نوع حیوان و یا از نوع انسان باشد، بهر حال نیازمند به آزادی است. منتها آزادی گیاه متناسب با ساختمان آن است ،آزادی حیوان طور دیگری است،انسان به آزادیهای دیگری ماورای