فصلنامه قبسات، سال نهم / زمستان 1382 و بهار 1383،ص 164
_____________________________________
جلب كرده است و در بخشها و به شيوههاي گوناگون، شناخت انسان و خصوصيات و توانمنديهاي او را مطرح كردهاند.
در حالي كه مكاتب جديد بهرغم اختلافاتي كه دارند، انسان محوري [به جاي خدا محوري] و اومانيسم را محور و اساس همه‌چيز و تنها راه تأمين سعادت و كمال بشر و رهايي از ظلمت و محدوديت و حقارت معرّفي ميكنند، در آموزههاي اديان الاهي و بهويژه اسلام، انسان، جز با خدا محوري و پيوند با مبدأ آفرينش به حيات حقيقي و انساني و جايگاه برجسته و ممتاز خويش دست نمييابد. آفرينش و طبيعت انساني بهگونهاي است كه جز در پرتو هدايت الاهي، استعدادها و توانمنديهايش شكوفا نميشود و انسان منهاي خدا، حتّي در معيشت و زندگي دنيايي كامياب و در آرامش است. (ر.ك: سوره طه (20): 124)
در فرهنگ ديني، انسان، مخلوق خدا است و از اين جهت، به ديگر پديدههاي عالم ميماند؛ امّا هرگز در رتبه و جايگاه آن ها قرار ندارد. انسان، خليفه خدا، هدف و غايت آفرينشِ پديدههاي ديگر، بلكه حاكم بر آنها، اشرف مخلوقات و يگانه موجودي است كه روح خدا در او دميده شد و صبغه الاهي دارد؛ و محوريّت انسان نه تنها مستلزم نفي خدا نيست؛ بلكه انسان جز با خدا ظرفيتش تكميل، و دل او پُر، و اشباع نميشود؛ زيرا موجود نامحدود جز با نامحدود و مطلق آرام نميگيرد. (ر.ك: رعد (13): 28)
شهيد مطهري موقعيّت ويژه انسان در مقايسه با به ديگر پديدهها را اينگونه بيان ميكند:
قرآن كريم به طور كلّي براي انسان در مقابل همه اشياي عالم يك حساب جداگانهاي باز كرده است. انسان حسابي دارد جداگانه و مستقل. اين تعبير قرآن مجيد را ببينيد كه ميفرمايد: «سَنُرِيهِمْ آيَاتِنَا فِي الْآفَاقِ وَفِي أَنفُسِهِمْ حَتَّي يَتَبَيَّنَ لَهُمْ أَنَّهُ الْحَقُّ أَوَلَمْ يَكْفِ بِرَبِّكَ أَنَّهُ عَلَي كُلِّ شَيْءٍ شَهِيدٌ؛ (فصلت (14): 53) ما نشانههاي خود را در آفاق، يعني در عالم طبيعت و در نفوس خود مردمارائه ميدهيم». اينجا را با يك بيان جداگانه و حساب جداگانهاي بيان كرده است و همين آيه سبب شده است كه در ادبيات ما اصطلاح آفاق و انفس راه پيدا كند. (مطهري، انسان كامل بيتا، ص 71)
كمال انسان
در معرّفي انسان و مباحث مربوط به انسانشناسي، ابعاد و جنبههايگوناگوني وجود دارد كه مورد توجّه دانشمندان و انسانشناسان و همينطور صاحبان مكاتب قرار گرفته است؛ نظير