دانشگاه اسلامی شماره ششم، پاییز 1377 ، ص 90

____________________________

الف-نقد نظریه خوارج

خوارج،یک جریان سیاسی در زمان حضرت علی علیه السّلام بودند که ادعا داشتند با وجود قرآن،دیگر نیازی به حکومت نیست.به عبارت دیگر وجود دستگاه حکومتی را با توجه به وجود دستگاه قانون گذاری،امری زائد به شمار می آوردند.آیهء شریفهء «ان الحکم الا للّه» «1» مایه تمسک آنها بود و معنی باطلی را از آن برداشت می نمودند.از نظر آنها بشر حق حکومت ندارد و حکومت در انحصار خداوند است.علی علیه السّلام در جواب آنها می گفت:

«اختیار وضع قانون با خداست و خداوند شرائط حاکم را معین می کند و یا اینکه حاکم را به شخص، تعیین می کند و در هر صورت قانون بوسیلهء افراد بشر اجرا می شود.» «2»

«به فرض نبودن حکومت صالح،حکومت ناصالح که به هرحال نظام اجتماعی را حفظ می کند از هرج و مرج و بی نظامی و زندگی جنگلی بهتر است.» «3»

ب-نیازهای ناشی از تمدن

از آنجا که حکومت در روند تشکیل اجتماعات بشری بوجود آمده و در مسیر تاریخ تمدن بشری پیچیده تر گشته است.لزوم آن،از میان جایگاهش در ساختار اجتماعی انسان ها،استنتاج می شود.استاد،دولت و حکومت را چنین تعریف می کنند:

«دولت و حکومت در حقیقت،یعنی مظهر قدرت جامعه در برابر هجوم خارجی و مظهر عدالت و امنیت داخلی و مظهر قانون برای داخل و مظهر تصمیم های اجتماعی در روابط با خارجی.» «4» لزوم وجود دولت و نظام سیاسی با تعریف فوق روشن می شود.رشد و تکامل انسانها،مستلزم وجود اجتماع و هر اجتماعی وابسته به وجود حکومت و دولتی است.در همین رابطه استاد مطهری به دیدگاه مارکسیست ها اشاره نموده و نظر آنها را که معتقدند دولت و دین ساختهء احتیاج عمومی جامعه نیست بلکه ساختهء یک طیف است و دورهء اشتراکی اولیه و نهایی فاقد دولت و دین می باشد رد نموده و می فرمایند:

«جامعه بی طبقه نیز جهت اجرای عدالت داخلی و حفظ امنیت داخلی به یک قدرت متمرکز محتاج است و جهت دفاع ملی و روابط خارجی نیز نیازمند دولت خواهد بود.» «5» ایشان در یک درجه بالاتر،نیازهای ثانوی ناشی از توسعهء تمدن را از عوامل اصلی لزوم دولت و حکومت می دانند:

«نیازهای ناشی از توسعه تمدن،ایجاب می کند ارشاد و هدایت و مدیریت را در عصر توسعه، پس نیاز به دولت و حکومت به عنوان این مظاهر است.» «6»

ج-ضرورت اجرای قانون

دلیل دیگر بر لزوم حکومت،ضرورت اجرای قانون است،چرا که مترقی ترین قانون ها نیز اگر اجرا نشوند،به حال اجتماع بشری مفید نخواهند بود.پس ضرورتا برای اجرای قانون،نیاز به قوهء مجریه و تشکیلات حکومتی است.به عبارت ساده،نگاهی کوتاه و گذرا به قوانین مالی و اقتصادی،قوانین دفاعی و نظامی و احکام حقوقی و جزایی،ما را به این حقیقت می رساند که احکام اسلام دارای قوانین و مقرراتی است که یک نظام کلی اجتماعی را می سازد و کیفیت و ماهیت آن به گونه ای است که اجرا و انجام آن بدون یک تشکیلات حکومتی،امکان ندارد.استاد مطهری در استنتاج لزوم حکومت از ضرورت اجرای قانون،چنین می فرمایند:

«ولی کتاب و سنت،قانون است و طرز اجرا و پیاده کردن می خواهد.روش اجرا و روش حرکت دادن مردم براساس کتاب و سنت را سیره می گویند.» «7»

د-تقدس مقام حکومت

ارزش حکومت از زوایای مختلفی مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.استاد مطهری ابتدا شئونات و مناصب پیامبر اکرم صلّی اللّه علیه و آله را مطرح می کنند.سه شأن و مقام بیان احکام رسالت،قضاوت و حکومت،هر سه از شئونات مختصهء پیامبر صلّی اللّه علیه و آله است که از طرف پروردگار، عهده دار آنها بودند و از ناحیهء ایشان به دیگران می رسد. از نظر استاد مطهری،اینها،مقامهایی مقدس و معنوی هستند که باید مستند به ذات اقدس الهی باشند:

«مقام مقدس را باید خدا معین کرده باشد و اساسا مقام مقدس را غیر از خدا کسی نمی تواند معین کند و هر سه مقام بیان احکام،قضاوت در میان مردم و حکومت بر مردم،مقدس است و خدا باید معین کرده باشد یا به طور تعیین شخص و یا به طور کلی شرایطی برای آن ذکر کرده باشد که در این صورت باز هم خدا معین کرده است.» «8»