_____________________________

    می‏كند. مطهری با تلاش شبانه‏روزی، از غروب خورشید دین جلوگیری می‏كرد و از فلسفه نبوت، نیاز بشر به دین و ختم نبوت در كتابهای امداد غیبی در زندگی بشر، نبوت و ختم نبوت، دفاع عالمانه می‏كرد. با نوشتن كتاب اسلام و مقتضیات زمان، نیازهای متغیر زمان را با عنصر اجتهاد، به اصول ثابت مرتبط ساخت.

شهید مطهری از مكاتب غربی نیز بیگانه نبود. در كتاب انسان و ایمان، از اندیشه‏های ویل دورانت، ویلیام جیمز، اریك فروم و تولستوی یاد می‏كند و در علل گرایش به مادیگری و نقدی بر ماركسیسم و اصول فلسفه و روش رئالیسم، بر نقد ماركسیسم و اندیشه‏های الحادی پرداخت.

دوره هفت جلدی مقدمه‏ای بر جهان‏بینی، بیانگر رویكرد كامل از كلام اسلامی بود. استاد در انسان و ایمان، با بر شمردن تمایزات انسان و حیوان در بُعد بینشها و گرایشها، اسلام را به عنوان یك ایدئولوژی همه جانبه معرفی می‏كند و در جهان‏بینی توحیدی، با بیان كاستیهای جهان بینی علمی و تزلزل و بی‏ثباتی آن، به تثبیت جهان بینی دینی و الهی پرداخت و در كتاب وحی و نبوت به ویژگیهای پیامبران از جمله اعجاز، عصمت، رهبری، خلوص نیّت، سازندگی، مبارزه و نقش تاریخی پیامبران اشاره نمود و با تدوین انسان در قرآن، به توصیف انسان‏شناسی مذهبی پرداخت و انسان‏شناسی اگزیستانیسالیسم را به نقادی كشاند و در كتاب جامعه و تاریخ، جامعه‏شناسی ماركسیستی و مادیت تاریخی را ابطال نمود. استاد مطهری در كتاب امامت و معاد، چهره‏ای صحیح از رهبری جامعه و حكومت و نیز حیات اخروی ارائه می‏دهد.

تا این جا روشن شد كه تمام گامهای شهید مطهری در دفاع از اسلام و معارف و ارزشهای دینی است. حتی اگر عرفان حافظ و تماشاگه راز می‏نویسد، در صدد پاسخ به شبهات احمد شاملو در مقدمه حافظ شیرازی و دفاع از دینداری حافظ اقدام می‏كند.

وی در كتاب عدل الهی می‏نویسد:

«این بنده از حدود بیست سال پیش كه قلم به دست گرفته، مقاله یا كتاب نوشته‏ام تنها چیزی كه در همه نوشته‏هایم آن را هدف قرار داده‏ام، حل مشكلات، پاسخ‏گویی به سؤالاتی است كه در زمینه مسائل اسلامی در عصر ما مطرح است.»[1]

بحث قلمروی دین و نیاز انسان به دین نیز از دغدغه‏های اساسی استاد در طول حیات فكری او بود كه به صورت پراكنده، در آثار علمی خویش بدان پرداخته است. ما در این نوشتار، بخشهایی از این بحث را مورد تحلیل قرار می‏دهیم.

دو ماهنامه رواق اندیشه، شماره 33، ص 37

__________________________

    1ـ روش‏شناسی مسأله انتظار بشر از دین: