کتاب نقد،شماره 33،ص 251

_______________

طرح مسأله

گرچه فرهنگ سکولار با پایه‌گذاری نظام نوین آموزشی توانست در جامعه ایرانی مرجعیت فکری بیابد؛ اما این امر سبب نشد که فرهنگ و اندیشه اصیل ایرانی‌ـ‌ اسلامی از تکاپو باز ماند و تنها نظاره‌گر این واقعه فکری‌‌ـ فرهنگی باشد؛ بلکه میراث داران و درس‌آموختگان فرهنگ اصیل کوشیدند به‌گونه‌ای واقع‌بینانه و معقول با این رخداد فرهنگی روبه‌رو شوند و پاسخی درخور شأن ‌‌‌برای جامعه ایرانی ارائه کنند. توانایی آنان در انجام این رسالت سبب شد که بتوانند درقلب نظام آموزشی نوبنیاد سکولار، جایگاه و مرجعیت ویژه‌ای بیابند. نمونه‌‌ای از این افراد استاد مرتضی‌مطهری است که به دلیل شناخت درست و دقیق از فضای فکری‌‌ـ فرهنگی دانشگاه، رویکرد جدیدی از مطالعات دینی عرضه کرد؛ ولی متأسفانه با شهادت این استاد عزیز در آغازین روزهای پس از انقلاب اسلامی این رویکرد جدید از حرکت باز ایستاد. گرچه با تجدید چاپ آثار‌علمی ایشان تلاش داشتیم یاد و اندیشه‌اش را برای نسل جوان بعد انقلاب حفظ کنیم، اما هرگز نکوشیدیم تا ادامه‌دهنده آن باشیم. اگر هم تاکنون آثار علمی استادمطهری برای بسیاری خواندنی و الهام‌بخش است، به دلیل درونمایه‌های این آثار است، نه تلاش فکری ما.

بسیاری از مدعیان تصور می‌کنند که ادامه دهنده راه استادمطهری هستند؛ اما واقعیت امر آن است که آنان هرگز نتوانستند مرجعیت علمی‌ای که ایشان در میان قشر دانشگاهی و دانش‌آموختگان نظام جدید داشت، کسب کنند. بسیاری از آنان تصور کردند که علت موفقیت استاد شهید در این نکته است که مطالعات دینی معطوف به همان موضوعات مدرن باشد؛ بنابراین مباحث خود را به موضوعات دانشگاهی معطوف ساختند؛ ولی در این کار موفق نبودند؛ بنابراین پرسش بنیادی دراین گفتار آن است که علت این موفقیت و آن عدم موفقیت چیست؟

گمان‌های مختلفی برای پاسخ به این مسأله مطرح است. نبود توجه به مباحث جدید نمی‌تواند دلیلی بر ناموفق بودن باشد؛ زیرا بسیاری از موضوعات مطالعات دینی معطوف به همین مباحث جدید است؛ تا آن‌جا که از «کلام جدید» سخن به میان می‌آید. تغییر شرایط و مقتضیات زمان هم نمی‌تواند توجیه‌گر این سخن باشد که حتی اگر استادمطهری در شرایط جدید امروز قرار می‌گرفت، معلوم نبود که در کار خود موفق باشد؛ زیرا آثار به‌جا مانده از ایشان که مربوط به دوره پس از انقلاب اسلامی است، کاملاً نشان می‌دهد که وی این تغییر