مجموعه آثار استاد شهید مطهری، ج ‏8، ص: 25

[جلد هشتم‏]

مقاله هشتم در شناخت مبدأ اول برای همه وجود و شناخت صفات او

فصل اول تناهی علل فاعلی و علل قابلی‏

مقدمه‏

معلوم و واضح است که «معرفة المبدأ الاوّل للوجود کلّه و معرفة صفاته» یعنی شناخت مبدأ اصلی وجود (یعنی واجب‏الوجود، خدا) و صفات او.

در جلسه مختصری که در هفته پیش بود «1» گفتیم که در میان متأخران از شیخ این قسمت را «الهیات بالمعنی‏الاخص» اصطلاح کرده‏اند. ما در کلمات شیخ با این اصطلاح تاکنون برخورد نکرده‏ایم. متأخرین تمام فلسفه اولی‏ را «الهیات بالمعنی‏الاعم» می‏گویند و این قسمتش را که جزئی از الهیات بالمعنی‏الاعم است «الهیات بالمعنی‏الاخص» می‏نامند. ظاهراً این اصطلاح از متأخرین است. در کلمات شیخ دیده نشده تا چه رسد به کلمات متقدمتر از شیخ مثل فارابی و امثال او.

اینکه این اصطلاح از چه موقع رایج شده، دقیق نمی‏دانیم، ولی همین‏قدر می‏دانیم که این اصطلاح در آن زمانها رایج نبوده است.

مقاله هشتم نیز فصولی دارد. فصل اول آن در تناهی علل است. البته آنچه بیشتر به اینجا مربوط می‏شود تناهی علل فاعلیه است. ولی بعد خواهیم گفت که از یک جهت تناهی سایر علل هم به تناهی علل فاعلیه منتهی می‏شود. آنچه در اینجا

______________________________
(1). [متأسفانه نوار آن جلسه در دست نیست. البته اکثر مطالب آن جلسه دوباره طرح شده است.]