معاد، ص 11

داده‏اند این بوده که اسلام درباره معاد یک امر علاوه‏ای از ما خواسته؛ یعنی نخواسته ما فقط آن را به عنوان یکی از ضروریات اسلام و به طفیل قبول نبوت، قبول کرده باشیم، بلکه خواسته به آن مستقلا ایمان و اعتقاد داشته باشیم‏ «1». و لهذا قرآن بر قیامت استدلال می‏کند (چه آن نوع استدلالی که پایه آن توحید است و چه آن استدلالی که پایه آن نظام خلقت است‏ «2») ولی بر روزه استدلال نمی‏کند.

پس سرّ اینکه معاد را جزء اصول دین قرار داده‏اند این بوده که راه استدلال بر آن- لا اقل تا اندازه‏ای- باز بوده و قرآن می‏خواسته است که مردم به قیامت [به عنوان یک مسأله مستقل اعتقاد پیدا کنند.]

پیوستگی زندگی دنیا و زندگی آخرت‏

انسان در آخرت آنچنان است که اینجا خودش را بسازد؛ اینجا اگر خودش را کامل بسازد آنجا کامل است و اگر ناقص بسازد ناقص است، اگر خودش را کور قرار بدهد آنجا کور است و اگر خودش را کر قرار بدهد آنجا کر است و اگر خودش را از

______________________________
(1). ولو اینکه مثلا به نبوت اعتقاد نداشته باشیم. (اینکه می‏گویم «ولو اینکه به نبوت اعتقاد نداشته باشیم» به این‏معنا نیست که بخواهم از نبوت صرف نظر کنم، بلکه می‏خواهم بگویم مسأله‏ای است که اسلام از ما خواسته مستقلا به آن ایمان داشته باشیم.)

(2). در قرآن دو نوع استدلال بر معاد هست. یک نوع استدلال بر اساس توحید است که قرآن می‏گوید ممکن نیست خدا خدا باشد ولی معادی نباشد، یعنی اگر معاد نباشد خلقت عبث است. افَحَسِبْتُمْ انَّما خَلَقْناکمْ عَبَثاً وَ انَّکمْ الَینا لا تُرْجَعونَ [آیا چنین پنداشتید که ما شما را عبث آفریده‏ایم و به سوی ما بازگشت نخواهید کرد؟! مؤمنون/ 115.] قرآن در واقع این طور می‏گوید: یا باید بگویید خدایی نیست، پس خلقت و آفرینش عبث و باطل و بیهوده است (دنبال حکمت در خلقت نباید رفت و مانعی نخواهد داشت که خلقت بر عبث و بیهوده باشد) و یا اگر خدایی هست که جهان را آفریده است معادی هم باید باشد، [چون‏] معاد متمم و مکمل خلقت و جزئی از خلقت است که با نبودن آن خلقت ناقص و عبث و بیهوده است.

یک سلسله استدلالهای دیگر هم در قرآن هست که همان نظام موجود و مشهود را دلیل بر قیامت قرار می‏دهد. در اولِ سوره حج و مؤمنون می‏فرماید: ایهاالناس! اگر در بعث و قیامت شک و ریب دارید، پس خلقت خودتان را ببینید که شما را از نطفه آفریدیم و نطفه را از خاک آفریدیم، بعد نطفه را به علقه و علقه را به مضغه تبدیل کردیم، بعد برای مضغه استخوان قرار دادیم، بعد [بر استخوانها] گوشت پوشاندیم، بعد شما را به صورت طفل درآوردیم. در ادامه می‏فرماید: ثُمَّ إِنَّکمْ بَعْدَ ذلِک لَمَیتُونَ. ثُمَّ إِنَّکمْ یوْمَ الْقِیامَةِ تُبْعَثُونَ‏ (مؤمنون/ 15 و 16)؛ کأ نّه فرموده: و همچنین همین راهی را که تا حالا آمده‏اید ادامه می‏دهید تا منتهی می‏شود به قیامت.