جامعه و تاریخ‏، ص14

آنها را در یک فصل قرار می‏دهیم- از اهمیت ویژه‏ای برخوردار است که شایسته مطالعه و تحقیق است و مانند بسیاری از تعلیمات دیگر اسلامی نشانه عمق و ژرفایی این تعلیمات است.

البته ما از مسائل مربوط به جامعه و تاریخ آن اندازه طرح می‏کنیم که فکر می‏کنیم در

شناخت ایدئولوژی اسلام ضرورت دارد.

از جامعه آغاز می‏کنیم و سپس به تاریخ می‏پردازیم. مسائل جامعه اینهاست:

1. جامعه چیست؟

2. آیا انسان بالطّبع اجتماعی است؟

3. آیا فرد اصیل است و جامعه انتزاعی، یا برعکس جامعه اصیل است و فرد انتزاعی، یا شقّ سوم در کار است؟

4. جامعه و سنت‏

5. آیا فرد در برابر جامعه و محیط اجتماعی مجبور است یا مختار؟

6. جامعه در تقسیمات اولیه خود به چه نهادها و چه قطبها و چه گروههایی تقسیم می‏شود؟

7. آیا جامعه‏های انسانی مطلقاً دارای یک ماهیت و یک نوعیت‏اند و اختلافات آنها از قبیل اختلافات افراد یک نوع است، و یا برحسب اختلاف منطقه‏ها و شرایط زمانی و مکانی و درجه فرهنگها و تمدنها انواع متعدد و ماهیتهای مختلف می‏گردند و طبعاً جامعه‏شناسی‏های متعدد می‏یابند و هر نوع از یک ایدئولوژی خاص می‏تواند برخوردار باشد مغایر با ایدئولوژی نوع دیگر؟ به عبارت دیگر، آیا همان‏طور که انسانها با همه اختلافات منطقه‏ای و نژادی و تاریخی، از نظر جسمی نوعیت واحد دارند و قوانین پزشکی و فیزیولوژیک واحد بر آنها حکمفرماست، از نظر اجتماعی نیز نوعیت واحد دارند و سیستم اخلاقی و اجتماعی واحدی می‏تواند آنها را اداره کند و ایدئولوژی واحد می‏تواند