توحید، ص308

کار شر بکن.

پس اگر واقعا شیطان و نفس امّاره‏ای وجود نداشته باشد اصلا عمل صالحی وجود ندارد، و اگر عمل صالحی وجود نداشته باشد سعادتی که ناشی از عمل صالح است وجود ندارد.

یک سؤال‏

فقط یک سؤال باقی می‏ماند و آن این است که این شیطان که وجودش برای زندگی و سعادت بشر «1» و برای اینکه بشر راه اختیاری خودش را طی کند ضرورت دارد، خودش برای خودش چطور [است؟] این مطلبی است که البته قرآن آن را توضیح نداده است و شاید هم اصلا توضیح دادنی نباشد. قرآن می‏گوید که طبیعت شیطان طبیعت آتشین است (خَلَقْتَنِی مِنْ نارٍ وَ خَلَقْتَهُ مِنْ طِینٍ‏ «2») و می‏گوید اساسا شیطان مثل انسان نیست که در او تمایلات مختلف باشد، بلکه در او جز همان تمایل به مسائل مربوط به شهوات و همانهایی که ما به اصطلاح «بدی» می‏گوییم- که بدی نسبی است- چیز دیگری وجود ندارد. بسیار خوب، شیطان به اصل خودش ملحق می‏شود که همان جهنم است؛ حال آیا در جهنم همان‏طور که اگر یک انسان برود معذّب است، او هم معذّب است؟ یا بهشت او همان جاست؟ این دیگر رازی است که کسی که می‏گوید إِنِّی کفَرْتُ بِما أَشْرَکتُمُونِ‏ [در جهنم چه حالی دارد!]

مولوی داستان خیلی عجیبی را آورده که بسیار شیرین است. می‏گوید معاویه خواب بود، شیطان آمد بیدارش کرد و گفت: نماز دارد قضا می‏شود، بلند شو نمازت را بخوان! معاویه گفت: تو

دیگر چرا دعوت به نماز می‏کنی؟! (قصه خیلی مفصل است و آخرش به سرشکستگی معاویه تمام می‏شود) شیطان گفت تو تازه خدا را شناخته‏ای، ولی ما از قدیم می‏شناختیم:

______________________________
 

(1). همین زندگی بشر هم او را از عالم ملائکه جدا کرد.

(2). اعراف/ 12.