پاسخ‌های استاد به نقدهایی بر کتاب مسئلۀ حجاب‏: 9

می‏خورد که قبلًا به شبهه‏ها برخورد کرده‏اند یا در معرض برخورد به آنها می‏باشند، مانند همان انجمن مهندسین، ولهذا نشر آنها برای عموم غلط است.

پاسخ ایراد وارد نیست. تنها امثال ما هستیم که برای اینکه زحمت یک تکلیف متوجه ما نشود سر خود را زیر برف کرده‏ایم که جایی را نبینیم. این سخنان هر روز در صدها هزار نسخه در مجلّات و جراید به صورت زننده‏ای نقل می‏شود (علاوه بر خود آن کتابها). خواجه حافظ هم آنها به گوشش خورده است. یک عده افراد خاص که اوضاع به هر طرف می‏چرخد تغییری در آنها پیدا نمی‏شود نمی‏توانند ملاک واقع شوند.

***. صفحه 385.

اطلاع من از جنبه تاریخی کامل نیست. اطلاع تاریخی ما آنگاه کامل است که بتوانیم درباره همه مللی که قبل از اسلام بوده‏اند اظهارنظر کنیم. قدر مسلّم این است که‏ قبل از اسلام در میان بعضی ملل حجاب وجود داشته است.

حقیقت این است که بحثهای تاریخی در این گونه مسائل بر پایه‏های محکمی استوار نیست، زیرا معمولًا مورخین در این گونه مسائل حدسیات خودشان را نیز مخلوط کرده‏اند، و لهذا این بحثها علاوه بر اینکه چندان ارزشی ندارد، براساسی استوار هم قرار ندارد.

پاسخ عدم توجه به جریانات تاریخی از ارزش استدلالهای بعدی می‏کاهد و قضاوتها ناشی از بی‏خبری تلقی می‏شود. تاریخ