تعلیم و تربیت در اسلام، ص:192

نیروی باطنی، با آن خمیرمایه و با آن نیروی تجزیه و تحلیل خود بسازد تا یک چیزی از آب درآید.

سپس امام علیه السلام فرمود: یا هِشامُ! ثُمَّ بَینَ انَّ الْعَقْلَ مَعَ الْعِلْمِ. عقل باید با علم توأم باشد، و لذا در آن آیه قرآن فرمود: تِلْک الْامْثالُ نَضْرِبُها لِلنّاسِ وَ ما یعْقِلُها الَّا الْعالِمونَ‌ «1» ما این مَثَلهای تاریخی را ذکر می‌کنیم، اما درک نمی‌کنند اینها را مگر عالمان. یعنی اول باید انسان عالم باشد، مواد خام را فراهم کند و بعد عقل تجزیه و تحلیل نماید.

مثلًا اگر ما عقلی قوی داشته باشیم مثل بوعلی سینا، و قرآن هم بگوید که «تاریخ» عبرت بسیار خوبی است، ولی من که از تاریخ اطلاعاتی ندارم، عقل من چه‌ می‌فهمد؟! یا به ما بگویند در تمام این عالم تکوین آیات الهی و نشانه‌های خدا هست، عقل من هم عالیترین عقل باشد، ولی من که از مواد به کار رفته در این ساختمان بی‌اطلاعم، با عقل خودم چه چیزی را می‌فهمم و آیات الهی را چگونه کشف کنم؟! باید با علم، آنها را کشف کنم و با عقلم [آیه و نشانه بودن آنها را] درک نمایم.

مسئله تقلید

همچنین فرمود:

یا هِشامُ! ثُمَّ ذَمَّ الَّذینَ لایعْقِلونَ فَقالَ: اذا قیلَ لَهُمُ اتَّبِعوا ما انْزَلَ اللَّهُ قالوا بَلْ نَتَّبِعُ ما الْفَینا عَلَیهِ ابائَنا اوَ لَوْ کانَ اباؤُهُمْ لا یعْقِلونَ شَیئاً وَ لا یهْتَدونَ‌ «1».

مسئله تقلید را زیاد شنیده‌اید. قرآن با مسئله- به اصطلاح امروز- «سنت گرایی» یعنی پذیرفتن آنچه که در گذشته بوده است، با این حالت گوسفند صفتی در انسان و با پیروی کورکورانه از آباء و اسلاف و نیاکان فقط به دلیل اینکه آنها آباء و نیاکان هستند، سخت مبارزه کرده است. من استخراج کرده‌ام، دیده‌ام هر پیغمبری با امتش که مواجه بوده، مسئله بالخصوصی بوده که روی آن تأکید داشته و مردم را به آن دعوت می‌کرده

______________________________
(1). عنکبوت/ 43

(1). بقره/ 170