مجله قبسات ، زمستان 1382 و بهار 1383، شماره 30و31، ص 188

_____________________________________

طرح مسأله‏

مسأله نجات و سرنوشت آخرتی انسان‏ها هرچند دغدغه دیرینه انسان دیندار بوده، و به مناسبت‏های گوناگون دركتاب‏های كلامی و فلسفی مطرح و بررسی شده، امروزه با وسعت یافتن ارتباطات، و رویارویی و گفت‏وگوی پیروان‏ادیان، جانی تازه گرفته و حساسیّت بیش‏تری یافته است. در این خصوص، آرای گوناگونی مطرح است كه برخی درجانب افراط و برخی در جانب تفریط قرار دارد. برخی حصر گرا شده، معتقدند: فقط گروهی خاص از مسلمانان (شیعه‏امامیه) آن هم در وضعی خاص، اهل نجاتند و دیگران كه به حقیقت دست نیافتند و بدان نگرویدند، مشمول قهر الاهی خواهند بود. برخی دیگر معتقد شدند: برای نجات، نه تنها مسلمان بودن شرط نیست، بلكه اساساً گرویدن به ‏هیچ یك از ادیان الاهی لزومی ندارد.

به‏طور معمول كسانی كه داعیه روشنفكری دارند، با قاطعیت می‏گویند كه هیچ فرقی میان مسلمان و غیر مسلمان،بلكه میان موحّد و غیرموحّد نیست. هر كس عملی نیك انجام دهد، استحقاق ثواب و پاداش از جانب خداوند را دارد.

گروهی مظهر غضب الاهی شده‏اند، و گروه دیگر، صلح كلّی هستند. استاد مطهرى در اين موضوع، موضعی میانه‏دارد، و چون همیشه، با دقّت و احتیاط، منطق خاص قرآن را تبیین می‏كند.

شمول‌گرایی در نجات‏

ديدگاه شهيد مطهرى در اين زمينه، نفی حصر گرایی و جانبداری از شمول گرایی است. از نظر وی نه تنها پیروان‏دیگر ادیان الاهی در زمان پیامبر خود نجات یافته و رستگار هستند، پس از بعثت پیامبر بعدی و حتّی پیامبر اسلام نیزمی‏توانند در وضعی خاص اهل نجات باشند؛ بلكه نجات و رستگاری به پیروان ادیان رسمی منحصر نیست و كسانی‏كه از هیچ یك از ادیان رسمی پیروی نمی‏كنند نیز در حالتی ویژه، مشمول رحمت الاهی بوده، در قیامت، از عذاب‏دوزخ در امان خواهند بود. تفكیك میان نجات از دوزخ و ورود به بهشت، و نیز جدا ساختن كفر همراه با عناد و لجاج، از كفر ناشي از نادانى، و جاهل قاصر از مقصّر، و مؤمن به خدا و قیامت از غیر آن، از جمله عناصر محوری در اندیشه‏استاد است. این یادآوری لازم است كه برخی از این اصول را استاد، با صراحت برای تبیین نظریه خویش به خدمت‏گرفته، و برخی دیگر، اموری است كه از اصول پذیرفته نزد وی شمرده می‏شود، و به نظر ما، گواه خوبی بر او است؛ هرچند با صراحت به آن استناد نكرده است.