فصلنامه اندیشه حوزه، سال دوازدهم، شماره دوم، خرداد و تیر 1385، ص 66

__________________________________________

    2 ) مدرنیته پدیده‏ای انسانی است كه در غرب زایش و رویش داشته و از مختصات فكری و ساختاری نیز برخوردار می‏باشد.

در این نوشتار كه پیرامون سازگاری اسلام و مدرنیته در دیدگاه استاد مطهری نگاشته شده است، استاد با خوانش اول مخالفت می‏ورزد. اما خوانش دوم از مدرنیته در تفكرات استاد قابل بازیابی و بازخوانی می‏باشد.

مدرنیته با تغییر می‏آغازد؛ اما تغییر سامان‏مند و مشخص در حوزه‏ی اندیشه، انگیزه، رفتار و ساختار. تغییر در اندیشه به خردورزی و خرد باوری بشری و در انگیزه به استیلای معرفتی و متقن و در رفتار به نهادمندی و مدیریت سازمانی نمود بیرون یافت. استاد مطهری منطق اسلام را در مورد تغییرات یاد شده یكسان نمی‏داند. تغییر رفتاری را مادامی كه در خدمت انسان باشد از نظر اسلام ممدوح و مقبول می‏خواند. استاد مطهری برای خرد انسانی جایگاه رفیع ترسیم می‏كند و ریشه‏ی آن را به اسلام مستند می‏سازد و اندیشه‏ی خرد ورزانه را نتیجه بخش و كم ریسك می‏یابد، تا جایی كه عقل را یكی از منابع و مبادی استنباط احكام دانسته و اجتهاد را موتور محركه‏ی اسلام می‏خواند و با جریان‏های عقل ستیز در اسلام به شدت برخورد فكری می‏كند و به علم و تكنیك، كه گونه‏هایی از خردورزی انتقادی (نه به معنای پوپری آن) است، روی می‏آورد. استاد تغییر در انگیزه‏ها را، كه عمدتا با زبان مقاصد و اهداف بیان می‏شوند، از نظر اسلام می‏پذیرد، ولی همه‏ی آنها را اولاً مقاصد میانی می‏داند، نه نهایی و ثانیا با رویكرد انتقادی به مبادی و مبانی اندیشه، یعنی خرد ورزی كه مادر پیشرفت می‏باشد، بر این باور است كه ریشه‏ی توسعه‏ی بیرونی، توسعه‏ی درونی و انسانی است و دقیقا در همین جا نقش دین و ایمان در كنار عقلانیت بشری پررنگ شده و جهت پیشرفت و تغییرات را سالم می‏سازد.

در نهایت ایشان میان اسلام و مدرنیته سازگاری می‏بیند، نه تعارض و تخاصم.

واژگان كلیدی: مدرنیته، اسلام، عقلانیت، معرفت و تخصص.