پیام جاویدان، سال اول، شماره دوم، ص 72
________________________
عنوان مقاله: مطهری و قرآن پژوهی
نویسنده : پورحسن، قاسم
چکیده:
تمدن اسلامی در صد سال اخیر به لحاظ حجم و وسعت اندیشمندان قرآنی و گوناگونی آراء،متفاوت از سدههای پیشین بوده و به نوعی با دوران زرین اسلامی قابل مقایسه است.ابداع اندیشه و نظریه در این دوران در حوزه قرآن و تفسیر بس پر اهمیتتر از گستره آراء است.
مرتضی مطهری به همراه علامه محمد حسین طباطبایی، پایه گذار اندیشهای جدید با عنوان«اندراج کلام در حکمت علمی»بودند که بر آن اساس بسیاری از موضوعات نظری evitceijbuS را از حوزه صرف انتزاعی بیرون آمده و در قلمرو و چالشهای عینی evitcejbO طرح گردید.حجاب زن، حقوق زن،حکومت،حقوق بشر،آزادی،بانکداری،ربا و موضوعاتی از این سنخ در همین راستا قابل پژوهش میباشد.پیوند حیات فرهنگی و اجتماعی آدمی با قرآن و استخراج موضوعات عینی و همخوانی آن با آموزهای قرآن،گستره وسیعی را در تأملات قرآنی و قرآن پژوهی مرتضی مطهری شکل داد.
بیتردید پژوهش اندیشههای قران پژوهی مطهری و تلاش وی در بررسی تطبیقی آموزههای قرآنی با حیات اجتماعی، تتبعی ضروری و سودمند خواهد بود.همایش جهانی حکمت مطهر و شهادت استاد مطهری و همزمانی آن با نشر دومین شماره از فصلنامه تخصصی قرآن پژوهی پیام جاویدان، فرصت گرانقدری در تدوین رساله حاضر خواهد بود.
کلید واژهها
مطهری،قرآن پژوهی،بررسی موضوعی،آموزههای قرآنی، حیات دینی و انتظارات.
مقدمه
سه مسئله،مطهری را در میان متفکران قرآنی جایگاه و شأنی خاص میبخشد.آگاهی مطهری به نیاز و انتظارات عصر و پیوند آن با جوهر شریعت و وحی علاوه بر آنکه سه موضوع بنیادین را بدل،به رهیافتهای اساسی در تأملات قرآنی کرد،سبب ظهور پارادایم کارکرد گرایانه جدیدی در علوم قرآنی گردید.آموزه«متن و زمینه»که گاهی با مسامحه از آن تعبیر به«سیاق»و زمانی«اسباب النزول»میکنند، مهمترین دستاورد ترکیب اندیشه فلسفی-کلامی با قرآنی- تفسیری در تفکرات مرحوم مطهری است.آموزهای که در آثار قرآنی نصر ابوزید و محمد الغزالی مصری آشکارا به چشم میخورد.
مسئله نخست توجه مطهری به«راهبرد عقلی»در فهم آیات قرآن است.اندیشه خرد ورزی و به تعبیر مطهری عقل و تعقل در بسیاری از آثار مطهری دیده میشود.(تعلیم و تربیت در اسلام،1367،ص 272)مطهریس معتقد است که اسلام خود دوره قبل را دوره فقدان عقل و اندیشه و دوره بعد را دوره خرد بر میشمارد.(خاتمیت،1367،ص38)و در باور وی،قرآن برای«راهبری عقل»اعجاز کرده است.(اسلام و مقتضیات زمان، 1376،ج1،ص106)مطهری تصریح میکند که قرآن به شکلهای گوناگون اعتبار و سندیت عقل را امضاکرده(آشنایی با قرآن، 1374،ج1،ص47)و بنیاد بودن آن در فهم آیات الهی را تأکید میکند.(همان،ص47 به بعد)مطهری از خرد و عقل بر اساس تعبیر بسیار لطیف قرآن،با عنوان«لبّ»یاد مینماید.(بیست گفتار،1376،ص301)
سبک شناسی قرآن دومین مسئله اساسی در قرآن پژوهی مطهری است.مطهری با استفاده از آرایههای هنری-بلاغی میکوشد تا سخن و سبک بلاغی-فصاحی قرآن را از تمایم اسلوبهای دیگر سخن متمایز سازد از این رو وی اعتقاد دارد که سبک قرآن،یک سبک بیان مخصوصی است.(نبوت، 1374،ص226)مطهری با استوار ساختن روش و سبک خاص و متمایز قرآن،به پژوهش در نوع خطاب قرآن به عموم و شخص پیامبر(ص)دست زده(حکمتها و اندرزها،1376،ص203)و رویکردی از مباحث زبان شناسیک آیات را عرضه میکند. سومین مسئله اصلی«عنصر تحلیل گفتار»مطهری در پژوهش قرآنی است.وی ضمن بهره بردن از رهیافت تاریخی،میکوشد تا با استفاده از«مطالعات نوع دوم»که به نوعی با ygolO بنیانهای یک دانش در مناسبت است،أسباب فرو فروستادن آیه،موضوع و حکم آن را کاویده و آن را در هنر سرایی از حیات دینی انسان مسلمان تتبع کند.تفهیم باطنی در آراء صدر الدین شیرازی به ویژه در آثاری همچون مفاتیح الغیب،اسرار الایات و مجموعه تفسیری به خوبی دیده میشود.مطهری نیز از آن الهان بسیار میگیرد و تأمل به فهم بهتر و تفسیر مطلوبتر قرآن در دورههای متأخرتر میشود.(خاتمیت،1376،ص159)
با توجه به نکات باز آمده میکوشیم تا آراء قرآن پژوهی مطهری را در چند باب پژوهش نمائیم اما پیش از آن بررسی دو موضوع به عنوان مدخل ضروری است. نخست حیات مطهری و دوم گونه شناسی موضوعی اندیشههای قرآنی او بر اساس تفکیک مسئله و اثر.