فصلنامه رواق اندیشه، شماره 34،ص 30

______________________

ب) نیازمندیهای اولی محرك بشر به سوی توسعه و كمال زندگی است اما نیازمندیهای ثانوی، ناشی از توسعه و كمال زندگی و در عین حال، محرك به سوی توسعه بیشتر و كمال بالاتر است.

ج) تغییر نیازمندیها، نو شدن و كهنه شدن آنها، مربوط به نیازمندیهای ثانوی است و نیازمندیهای اولی نه كهنه می‏شوند و نه از بین می‏روند؛ همیشه زنده و نو هستند. البته پاره‏ای از نیازمندیهای ثانوی نیز چنین است مانند نیازمندی به قانون كه ناشی از نیازمندی به زندگی اجتماعی است و در عین حال، دائم و همیشگی است.(5)

5ـ نظریه ربط متغیر به ثابت

استاد مطهری برای پاسخ به این سؤال اساسی؛ یعنی معمای ثبات قوانین اسلام و تغییر نیازهای انسانها، تئوری ربط احكام متغیر به احكام ثابت را مطرح می‏كند و برای تبیین و مستدل كردن آن، به متد اجتهاد كه در فقه شیعه مطرح است، تمسك می‏جوید و كلام اقبال لاهوری كه گفته است: «اجتهاد اسلام، نیروی محركه دین است.»(6) و همچنین عبارت بوعلی سینا كه فرموده است:

«چون اوضاع زمان متغیر است و پیوسته مسائل جدید پیش می‏آید ضرورت دارد در همه اعصار افراد خبره و آگاه به مسائل اسلامی باشند تا پاسخگوی احتیاجات مسلمین باشند.»(7)

را به عنوان تأیید سخن خود ذكر می‏كند. ما برای روشن كردن این تئوری ناچاریم مباحثی را كه از نوشته‏های ایشان استفاده و اقتباس كرده‏ایم، یادآور شویم.

6ـ تعریف اجتهاد و اقسام آن

1ـ6ـ استاد، اجتهاد را به طور اجمال به معنای صاحب نظر شدن در امر دین معرفی می‏كند و آن را از نظر شیعه، به دو دسته مشروع و ممنوع تقسیم می‏نماید:

الف) اجتهاد مشروع، عبارت است از استنباط كردن فروع از اصول؛ یعنی كشف و تطبیق اصول كلی ثابت، بر موارد جزئی و متغیر(8) بر اساس روایاتی كه از ائمه معصومین در این باره به دست ما رسیده است كه فرموده‏اند «علینا القاء الاصول و علیكم التفریع.»(9)؛ یعنی وظیفه ائمه اطهار علیهم‏السلام بیان اصول و قوانین كلی است و بر عالمان دین است كه فروع را از آن اصول استخراج كنند مانند قواعد كلی و محدود علم حساب كه قابلیت استنباط مسائل نامحدودی را دارد.