فلسفۀ تاریخ، ج ‏2، ص:9

1 ریشه‏های فکری فلسفه مارکس‏

- ... همکار خیلی صمیمی مارکس که به او مارکس دوم هم می‏گفتند انگلس است که او هم در سال 1820 یعنی دو سال بعد از مارکس در شهر «بارمن» متولد می‏شود. انگلس خدمات زیادی نسبت به مارکس داشته، چه از جهت مادی و چه از جنبه‏های فکری. از جهت مادی، همان دوره فلاکت مارکس به وسیله تأمینهای مادی انگلس اداره می‏شد و اگر او نبود وی اصلًا قادر به ادامه حیات نبود. خودش از یک خانواده ثروتمند از اهالی «بارمن» بود و یک کارگاه نساجی و خلاصه ثروت قابل ملاحظه‏ای داشتند؛ و بعد اشاره می‏کند که محیط خانوادگی انگلس او را خیلی زود به یک جوان سرکش مبدل کرد «1».

استاد: یک مسئله در اینجا همین است که هم خود مارکس هم انگلس، اینها هیچ کدام وابسته به آن طبقه‏ای که مدافع آن طبقه از آب درآمدند نبودند، یعنی اینها جزو طبقه‏ای که مدافع آن طبقه بودند نبودند یعنی از طبقه کارگر نبودند. خودش از طبقه بورژوا بوده، انگلس هم که اصلًا از طبقه سرمایه‏دار بوده؛ پدرش کارخانه‏دار بوده و [مؤلف‏] علت عصیان انگلس را فقط یک امر روانی توجیه می‏کند، می‏گوید به علت

______________________________
(1) خلاصه‏ای از صفحات 8 و 9 کتاب مارکس و مارکسیسم.