اسلامی همواره این علوم را «فرائض» تلقی کرده است. علیهذا علوم اسلامی بر حسب تعریف سوم شامل بسیاری از علوم طبیعی و ریاضی- که مورد احتیاج جامعه اسلامی است- نیز می‏شود.

4. علومی که در حوزه‏های فرهنگی اسلامی رشد و نما یافته است اعمّ از آنکه از نظر اسلام آن علوم واجب و لازم بوده و یا نه، و اعم از آنکه آن علوم از نظر اسلام ممنوع بوده است یا نه، ولی به هر حال در جامعه اسلامی و در میان مسلمانان راه خود را طی کرده است، مانند نجوم احکامی (نه نجوم ریاضی) و بعضی علوم دیگر.

می‏دانیم که علم نجوم تا آنجا که به محاسبات ریاضی مربوط است و مکانیسم آسمان را بیان می‏کند و یک سلسله پیشگوییهای ریاضی از قبیل خسوف و کسوف دارد، جزء علوم مباح اسلامی است، و اما آنجا که از حدود محاسبات ریاضی خارج می‏شود و مربوط می‏شود به بیان روابط مرموز میان حوادث آسمانی و جریانات زمینی، و به یک سلسله غیب گویی‏ها درباره حوادث زمینی منتهی می‏شود، از نظر اسلام حرام است. ولی در دامن فرهنگ و تمدن اسلامی هر دو نجوم وجود داشته است‏ «1».

اکنون که تعاریف مختلفی از کلمه «علوم اسلامی» به دست دادیم و معلوم شد که این کلمه در موارد مختلف در معانی مختلف استعمال می‏شود که بعضی از آن معانی از بعضی دیگر وسیع‏تر و یا محدودتر است،

باید بگوییم که مقصود از «علوم اسلامی» که بناست کلیاتی از آن گفته شود، همان است که در شماره 3 تعریف کردیم، یعنی علومی‏ که به نوعی از نظر اسلام «فریضه» محسوب می‏شود و در فرهنگ و تمدن اسلامی سابقه طولانی دارد و مسلمانان آن علوم را از آن جهت که به رفع یک نیاز کمک می‏کرده و وسیله انجام یک فریضه بوده محترم و مقدس می‏شمرده‏اند.

______________________________
(1). برای آشنایی با علومی که در حوزه فرهنگ اسلامی پیدا شد یا راه یافت و رشد کرد رجوع شود به کتاب کارنامه اسلام تألیف آقای دکتر عبد الحسین زرّین کوب.