معرفت، سال هفدهم، شماره132، آذر1387، ص43

كلمه «وحي» با فتح واو يعني: كاغذ نوشته شده و مكتوب و هر آنچه كه تو آن را به غير خودت القا كني يا اينكه بدان واسطه چيزي را به او تعليم دهي به هر طريقي كه باشد، سپس اين كلمه از باب تغليب، به القائات از جانب خداوند بر انبيا تعيّن پيدا كرد.(6)

برخي وحي را به معناي «سرعت» گرفته و گفته‏اند: «سير الوحي» يعني: حركت سريع، يا «امر الوحي» يعني: دستور سريع، و «الوحي» يعني: اعلام سريع خفي. از انگاه ايشان نيز، وحي معناي عام دارد و به هر نوع تعليم و تفهيم خصوصي اطلاق مي‏شود.(7)

از مجموع اين گفته‏ها مي‏توان نتيجه گرفت كه وحي در حقيقت، عبارت است از: اعلام خبر سرّي و يا هر نوع گزارش سريع و يا هرگونه اطلاع‏رساني و پيام‏بري از ناحيه هر كسي كه باشد. آن‏گونه كه در مفهوم قرآني آمده است و نيز چون ارسال كلام الهي بر انبيا و رسولانش با اين ويژگي همراه بود، مفهوم وحي به تدريج در اين خصوص معنا پيدا كرد؛ چنان‏كه واژه‏هاي بسياري نظير صلات، زكات و حج، به‏تدريج‏داراي همين تطوّر بوده‏اند.

معناي وحي در قرآن

در قرآن كريم، وحي به معاني متعدد استعمال شده كه به اختصار به آنها اشاره مي‏شود:

1. شعور تكويني: تعبير قرآن كريم درباره زنبور عسل اين است: «وَأَوْحَي رَبُّكَ إِلَي النَّحْلِ أَنِ اتَّخِذِي مِنَ الْجِبَالِ بُيُوتا وَمِنَ الشَّجَرِ وَمِمَّا يَعْرِشُونَ»؛(8) و پروردگار تو به زنبور عسل وحي كرد كه خانه‏هايي از كوه‏ها و درختان و داربست‏هايي كه مردم مي‏سازند انتخاب كن.

استعمال‏واژه‏وحي‏براي‏اين‏موجودبه‏خاطرنكات‏ظريف و دقيقي است كه در نوع خلقت اين موجود نهفته است.

2. وسوسه شياطين: كاربرد ديگر قرآن از وحي، وساوس شياطين به تابعان خويش است كه هر نوع انحراف و فريب را دربر مي‏گيرد: «وَإِنَّ الشَّيَاطِينَ لَيُوحُونَ إِلَي أَوْلِيَآئِهِمْ»؛(9 )آگاه باش! همانا كه شياطين به دوستان خويش وحي مي‏كنند.

3. هدايت تكويني جمادات: خداوند در قرآن كريم، واژه وحي را درباره جمادات و نباتات ـ كه از نگاه ما به ظاهر فاقد هرگونه درك و شعور باطني مي‏باشند ـ به كار برده است. براي مثال، درباره زمين و اسرار آن مي‏فرمايد: «يَوْمَئِذٍ تُحَدِّثُ أَخْبَارَهَا بِأَنَّ رَبَّكَ أَوْحَي لَهَا»؛(10) در آن روز زمين اسرار و اخبار خود را بازگو مي‏كند. آري، پروردگار تو به او وحي كرد كه چنين كند.

4. تعليم الهي نسبت به انبيا عليهم السلام : بارزترين مصداق وحي در قرآن كريم، مفهومي است كه خداوند درباره نحوه تعليم انبياي خويش به كار برده است: «وَمَا يَنطِقُ عَنِ الْهَوَي إِنْ هُوَ إِلَّا وَحْيٌ يُوحَي»؛(11) و پيامبر از روي هوا و هوس سخن نمي‏گويد؛ نيست سخن او، مگر وحي. و نيز مي‏فرمايد: «فَأَوْحَي إِلَي عَبْدِهِ مَا أَوْحَي مَا كَذَبَ الْفُؤَادُ مَا رَأَي أَفَتُمَارُونَهُ عَلَي مَا يَرَي»؛(12) پس وحي نمود به بنده‏اش آنچه را كه وحي نمود، دروغ نگفت‏و اشتباه نكرد، قلب پيامبر در آنچه كه مشاهده‏مي‏كند به مجادله مي‏پردازد.

بنابراين، كاربرد وحي در قرآن كريم به معناي نوعي القا و الهام به صورت پوشيده و مخفي مي‏باشد كه مفهوم و معناي خاصي را نمي‏توان از آن اراده نمود، بلكه مفهوم آن عام است. مي‏توان چنين گفت: معناي قرآني وحي يك معناي عامي است كه حتي وسوسه شيطان را شامل مي‏شود، اما آنچه كه در مباحث اعتقادي از آن بحث مي‏شود معناي اخير است. پس اين خلط و خبط آشكار است كه با بهره گرفتن از اشتراك اين لفظ، مفهوم هدايت غريزي موجودات و وسوسه‏هاي شياطين را با وحي بر انبياي الهي به يك معنا اخذ كنيم.