فصلنامه اندیشه حوزه، سال دوازهم ، شماره دوم ، خرداد و تیر 1385، ص 150

___________________________________________

    تابع مقتضای زمان باشد. معنای اول، یعنی در هر زمانی هر چه پیدا شد، چون پدیده‏ی قرن است باید تابع آن شد، حال سؤالی كه در اینجا مطرح می‏شود این است كه «آیا هر چه در قرن جدید به وجود آمده، خوب است و در جهت صلاح و سعادت بشریت است؟». آیا جامعه انحراف پیدا نمی‏كند و امكان ندارد كه این پدیده‏ی جدید در جهت سقوط و انحراف انسان باشد؟

وجود مصلحان در هر قرن نشان‏دهنده‏ی وجود انحراف و سقوط در جوامع است، كه مصلحان علیه آن قیام می‏كنند.

به معنای دوم هم نمی‏توان از مقتضیات زمان پیروی كرد، زیرا همان طور كه قبلاً گفتیم، خدا به بشر قدرت خلاقیت و ابتكار داده است، یعنی انسان قدرت و توانایی دارد كه نقشی را كه در دنیا وجود ندارد بیافریند. این قدرت خلاقیت به او آزادی عملی داده است كه هم می‏تواند ترقی كند و به جلو برود و هم می‏تواند سقوط كند و به قهقرا برود.

حضرت علی علیه‏السلام می‏فرماید:

راست روی و چپ روی گمراه كننده است، راه راست راه مستقیم است.

بنابر این امكان انحراف و سقوط در افراد انسان وجود دارد و از هر چیزی به اسم پدیده‏ی قرن و تجدد نمی‏توان پیروی كرد.

پس نمی‏توان قبول كرد كه روی هر چه كه در زمان پدید آمده و پدیده‏ی قرن است و جدید نامیده شده، اسم تجدد گذاشته شود و گفت خوب است. لذا به این معنی تقاضای زمان را پیروی كردن غلط است. (مطهری، 1381 ، 132)

ج ) به معنای حاجت‏ها و نیازهای زمان كه احتیاجات واقعی در طول زمان تغییر می‏كند.

استاد مطهری بر این عقیده است كه محور فعالیت بشر احتیاج است، یعنی خدا انسان را با یك سلسله احتیاجات واقعی آفریده است، و انسان برای رسیدن به اهداف واقعی‏اش نیازمند اموری است كه آن امور احتیاجات دوم بشر محسوب می‏شوند. به تعبیر دیگر، یك سلسله احتیاجات ثابت وجود دارد كه از آنها