مجله معارف عقلی ، تابستان 1386، شماره 6، ص 168

______________________________

مقدمه

دیدگاه‌های استاد شهید مرتضی مطهری در زمینه مسائل فلسفه اخلاق، كم و بیش در مناسبت‌ها و نوشته‌های گوناگونی بررسی شده است. ما نیز در این مقاله كوشیده‌ایم به موضوع اساسی «نسبیّت و یا اطلاق گزاره‌های اخلاقی» از دیدگاه ایشان بپردازیم. ناگزیر پیش‌تر پاره‌ای دیگر از مسائل فلسفه اخلاق را به طور گذرا مطرح می‌كنیم.

نخست به تحلیل گزاره‌های اخلاقی می‌پردازیم.

الف) موضوع گزاره‌های اخلاقی

همه افعال و اوصاف اختیاری انسان می‏تواند موضوع گزاره‌های اخلاقی قرارگیرد؛ خواه آن فعل یا صفت مانند عدالت ارزش شمرده شود و یا همچون ظلم ضد ارزش (البته استاد شهید گاه از فعل اخلاقی، تنها فعل ارزشی را اراده كرده است؛ یعنی فعلی كه از نظر اخلاقی ارزش مثبت دارد).

ب) محمول گزاره‌های اخلاقی

1. "حسن" و "قبح": متفكران اسلامی معناها و ملاك‌های گوناگونی برای حسن و قبح ارائه داده‌اند؛ از جمله این معناها، كمال و نقص، سازگاری یا ناسازگاری با طبع، تناسب داشتن و نداشتن با هدف و مدح و ذم است كه همگی در معنای حسن و قبح هستند. اما استاد شهید، معنای دوم یعنی سازگاری و ناسازگاری با طبع را پذیرفته و بر این باور است كه ریشه حسن و قبح امری درونی است. از این رو، حسن و قبح را باید قلبی دانست و نه عقلی. «حسن و قبح عقلی، در واقع به حسن و قبح قلبی برمی‏گردد. عقل از مقوله ادراك است، نه از مقوله احساس. همه حسن و قبح‏هایی كه