فصلنامه رواق اندیشه، شماره 34، ص 99

_______________________

عقلای عالم اذعان می کنند جهان آفرینش از روی هدف، خلقت یافته است؛ یعنی حرکت اشیا بی نظم و بی هدف نیست و همه موجودات از ابتدا به سوی کمال می روند.

شهید مطهری، پس از نقل آیات 190 و 191 آل عمران برای هدفداری جهان، استفاده می کند که الآن در متن خلقت و در بطن خلقت انسان، عالم بعد از مرگ وجود دارد. الان وجود برزخی و وجود قیامتی بالقوه در همه انسانها محقق است. نه تنها انسان، بلکه همه اشیا این استعداد بازگشت به سوی خداوند را با خود دارند. بنابراین، آنچه که انسان از هستی می بیند و درک می کند بخشی از هستی کامل است! به ظاهر این هستی مورد نظر انسان در هنگامه مرگ به سراشیبی می رسد؛ در حالی که دو مرتبه یک صعودی دارد و یک بازگشتی به سوی خدا!(9)

از این رو، چگونه نمی توان اکثریت اگر نگویم همگان را اهل نجات دانست. اگر انسانها به سوی هدف و غایت نهایی در حرکتند و طبعا تا نرسند استعدادشان شکوفا نشده و بالفعل نمی گردد، به یقین، وصال به هدفی که پیوسته خیر و سعادت محض است، سعادت را برای آنها به ارمغان می آورد؛ حال ممکن است آن وصال، نسبی باشد، ولی وصال است.

اما باید به این نکته توجه داشته باشیم که کسانی هستند که مغضوب همیشگی خداوند قرار می گیرند و در جهنم خالد خواهند بود. در این صورت، باید تفسیری غیر از آنچه معروف است ارائه داد؛ یا باید بگوییم که آن عده اندک که بعدا بیشتر از آنها سخن خواهیم گفت اصلاً خلود در جهنم ندارند؛ یا این که در همان خلود و جاودانگی، نوعی رضایت طرفین نهفته است که هم ذات الهی خشنود است و هم فرد، خود را به غایت و هدف رسیده می داند! زیرا عالم و تمام موجودات آن باید به سوی خدای خویش برگردند.(10) مرحوم مطهری پس از تصریح به این که عالم هر جور که خلق می شد البته جور دیگر محال است سرانجام باید به خدا، یعنی اصل خودش برگردد، می گوید:

«این که قرآن می گوید: «أَ فَحَسِبْتُمْ أَنَّما خَلَقْناکُمْ عَبَثاً وَ أَنَّکُمْ إِلَیْنا لا تُرْجَعُونَ»(11)، شما خیال کرده اید ما شما را بیهوده آفریده ایم و شما به سوی ما بازگشت نمی کنید، می خواهد ما را ارجاع دهد به هستی خودمان که اگر بنا بود شما بازنگردید به خدا، شما نبودید، شما آفریده نشده بودید؛ در کمون شما چنین استعداد و قوه ای هست.»(12)

استاد مطهری این سخن را از روی جزم مطرح نمی کند؛ ولی اذعان می نماید که از روی تدبر و