فصلنامه كتاب نقد، شماره 14،ص 353

    یكدیگر استفاده كنند ولی این سعه صدر خلفا نبود، دستور خود پیغمبر بود. حتی جرجی زیدان، این مسأله را به حساب سعه صدر خلفا می‏گذارد. داستان سیدرضی را نقل می‏كند كه سیّد رضی ـ كه مردی است در ردیف مراجع تقلید و مرد فوق‏العاده‏ای است ـ وقتی كه دانشمند معاصرش «ابوالحسن صابی»(5) وفات یافت قصیده‏ای در مدح او گفت:

أرأَیت من حَملواعلی‏الاعوادِ              

أَرایت كیفَ خبا ضیاُء النادّی

    «دیدی این چه كسی بود كه روی این جوبهای تابوت حملش كردند؟! آیا فهمیدی كه چراغ محفل ما خاموش شد؟! این یك كوه بود كه فرو ریخت...»، برخی آمدند به او عیب گرفتند كه آیا یك سید اولاد پیغمبر، یك عالم بزرگ اسلامی، یك مرد كافر را این طور مدح می‏كند؟! گفت: بله «انّما رثیتُ علمهَ»، من علمش را مرثیه گفتم، مرد عالمی بود، من او را به خاطر علمش مرثیه گفتم. در این زمان اگر كسی چنین كاری كند از شهر بیرونش می‏كنند. جرجی‏زیدان بعد از آن كه این داستان را نقل می‏كند می‏گوید: ببینید سعه صدر یك سید اولاد پیغمبر«ص» مثل سیّد رضی با اینهمه عظمت روحی و این مقام شامخ علمی و سیادت، یك كافر را چنین مدح می‏كند. بعد می‏گوید همه اینها ریشه‏اش از دربار خلفا بود كه اینها مردمانی واسع‏الصدر بودند. این به دربار خلفاء مربوط نیست. سیّد رضی، شاگرد علی‏ابن‏ابی‏طالب«ع» است كه نهج‏البلاغه را جمع كرده. او از همه مردم به دستور جدّش علی‏بن ابی‏طالب«ع» آشناتر است كه می‏گوید: حكمت و علم در هر جا كه باشد محترم است.»(6)

    به اعتقاد مطهری، «تساهل و تسامح دینی» به معنای پیش گفته، یكی از عوامل مؤثر گسترش اسلام در قرون اولیه بود و طی پنج قرن، اسلام در «تساهل و تسامح دینی» از پیش‏گامان بوده است:

    «پیدایش و اضمحلال تمدن اسلامی از حوادث بزرگ تاریخ است. اسلام طی پنج قرن، از سال 81 هجری تا 597 هجری از لحاظ نیرو و نظم و بسط قلمرو و اخلاق نیك و تكامل سطح زندگانی و قوانین منصفانه انسانی و تساهل دینی [احترام به عقاید و افكار دیگران] و ادبیات و تحقیق علمی و علوم و طب و فلسفه پیشاهنگ جهان بود.»(7)

    زندگانی ائمّه اطهار علیهم‏السلام پر است از «تساهل و تسامح دینی» چه تسامح و تساهلی بالاتر از اینكه در حكومت علی(ع) در حقوق شهروندی و انسانی هیچ فرقی بین یك مؤمن و یك یهودی وجود ندارد