مجله پژوهش های قرآنی، شماره 17 و 18، ص187

«نیازمندی های اوّلی، محرك بشر به سوی توسعه و كمال زندگی است، امّا نیازمندی های ثانوی ناشی از توسعه و كمال زندگی است و درعین حال محرك به سوی توسعه بیشتر و كمال بالاتر.» (7)

تك غریزه ای نبودن انسان

شهید مطهری كه به طور معمول در بحث های خود مكتب های فلسفی و سیاسی موجود در زمان خود را مورد توجّه قرار می داد، در این باره نیز دیدگاه ماركسیستی را - كه به اصالت اقتصاد معتقد بود! - نقد و بررسی كرده است. ایشان این اصل ماركسیستی را می شكافد و می گوید این اصل ریشه روانی دارد، و معنایش این است كه انسان فقط یك غریزه دارد؛ (تلاش برای معاش). و در پاسخ اینكه درستی یا نادرستی این سخن را چگونه می توان فهمید، می نویسد:

«جواب این را روان شناسی باید بدهد كه كارش تحقیق درباره غرائز بشر است.»(8)

امّا آیا روان شناسی می پذیرد كه انسان فقط یك غریزه داشته باشد؟ آن هم غریزه تلاش برای معاش؟

« قدر مسلّم، روان شناسی این نظریه را نمی پذیرد؛ علم امروز و روان شناسی امروز این نظریه را نمی پذیرد كه در وجود بشر تنها یك غریزه اصیل وجود دارد و آن همان غریزه تلاش برای معاش است. حتّی افرادی كه افكار مادّی دارند، نیز منكر این حرفند.»(9)

ایشان سپس به نقل نظریات دیگران از جمله راسل می پردازد، كه حتّی او هم افزون بر این غریزه دو غریزه دیگر، یكی غریزه جنسی و دیگری برتری طلبی برای انسان قائل است(10) و می افزاید:

« دیگران برای حقیقت جویی در انسان اصالت قائلند؛ یعنی معتقدند انسان به حسب سرشت و فطرت، حقیقت جو، كاوش گر و علم طلب آفریده شده است؛ بنابراین برای علم اصالت قائل هستند، برای هنر و زیبایی و اخلاق و مذهب اصالت قائل هستند… » (11)

ایشان بر این دیدگاه اشكالی دیگر نیز دارد، كه آن هم جنبه روان شناختی دارد:

«اگر ما بخواهیم مذهب، هنر و خصوصاً فرهنگ را تابع مسائل اقتصادی بدانیم، بستگی به این دارد كه فكر را در مسائل نظری تابع بدانیم؛ این هم چیزی است كه