ماهنامه زمانه، شماره 31،ص 83
مطهری بدون سلاح
شیرودی، مرتضی؛
گاه ارزش مبارزه فكری در سایه رویدادهای پرشتاب و چشمگیر جامعه كمرنگ می‌شود و برخی گمان می‌كنند كسانی كه اهل قدم هستند بر اهل قلم برتری دارند؛ حال‌آنكه براساس حدیث گرانقدر «مداد العلماء افضل من دماء الشهداء» باید بگوییم: تا قلمها به‌درستی كار نكنند، قدمها نیز باثبات و راست نخواهند بود؛ چراكه حتی قیام خونین سیدالشهداء(ع) و حماسه خونین كربلا قبل و بعد از خود شاهد مبارزه فكری و فرهنگی حضرت امام‌حسین(ع) و حضرت زینب كبری(س) بوده‌است.
البته مطهری تنها مرد قلم نبود بلكه با كشیدن مرارت بازداشت، زندان و هجرت و نیز در همراهی با جوانان پرشور انقلاب، بْعد مبارزاتی خویش را به‌خوبی متبلور ساخت، اما باید دانست كه همه آن مبارزات و مجاهدتهای سیاسی و اجتماعی و جنگها و شهادتهای ایثارگرانه مبارزان، به صلابت و اتقان فكر و قلم اندیشمندانی چون خود او متكی بود و بدون آن پشتوانه‌های فكری اساسا دلها برای مبارزه قرص و محكم نمی‌شد. ازهمین‌رو بود كه نیروهای فكری انقلاب مانند مطهری، بهشتی و دستغیب در زمره اولین اهداف تروریستی استكبار قرار گرفتند تا پشتوانه‌های فكری انقلاب از ریشه محروم گردد. به قول همرزم شهید مطهری، او بااینكه شخصیتی هیجانی و غوغاآفرین نبود اما در جایگاه اولین شهید از نسل رهبران انقلاب نشست و این، درواقع از اهمیت، جایگاه و نقش او در حركت انقلاب اسلامی ایران حكایت دارد.
اغلب تصور می‌شود كه یك مبارز انقلابی باید بارها علیه رژیم وقت عملا اقدام مسلحانه انجام داده و یا سالها در تبعید و زندان به سر برده باشد. درحقیقت ازاین‌رو است كه برخی شهید مطهری را فردی غیرمبارز و غیرانقلابی قلمداد كرده و بر سوابق مبارزاتی ایشان اشكال وارد نموده‌اند. صرف‌نظرازاین‌كه چنین تصور و انتظاری چندان درخور نیست ــ چراكه بسا مبارزه فكری از مبارزه فیزیكی سخت‌تر است ــ درواقع چنین ایرادی اصلا بر شهید مطهری وارد نیست. به‌قول آیت‌الله مشكینی[1]، برخی افراد از همان آغاز شروع یك حركت، سكه به نامشان می‌خورد و مدام از سوی نیروهای امنیتی رژیم دستگیر می‌شوند، اما برخی از مبارزان نیز گاهاً از چنین پیامدهایی ــ برحسب اتفاق و یا به‌خاطر رعایت موارد احتیاطی ــ بركنار و در امان می‌مانند. بااین‌وجود، در سوابق مبارزاتی شهید مطهری به مواردی برمی‌خوریم كه ایشان حتی مدتی را در زندان به سر برده و بارها تحت پیگرد قرار گرفته‌اند. در یك حركت مبارزاتی، همچون هر حركت دیگری، علاوه‌برآن‌كه عده‌ای از افراد باید جنبه‌های عملیاتی فعالیتها را با حضور و تلاش فیزیكی خود پیش ببرند، در كنار آن نقش مهم و عمده را كسانی برعهده دارند كه هدایت و تئوری‌پردازی فعالیتها و تدوین خط‌مشی‌های حركت كلی را برعهده دارند؛ كماآنكه نیروهای امنیتی نیز بیشترین نقطه حساسیت خود را بر كنترل این افراد متمركز می‌كنند. شهید مطهری درواقع بیش‌ازهرچیز تلاش خود را به تحكیم زیرساختهای ایدئولوژیك انقلاب معطوف كرده بود؛ اما بااین‌حال در موارد بسیاری حتی شخصا به فعالیتهای مبارزاتی عملی از قبیل ایراد سخنرانیهای مهیج و كوبنده، توزیع اعلامیه‌ها و رسائل حضرت امام، تلاش برای تماس با حضرت امام در خارج از كشور و انتقال دستورات و نظرات ایشان به انقلابیون و مبارزان، اقدام به تحصن و.. . اقدام می‌ورزید كه همگی موید نقش فعال ایشان به‌عنوان یك مبارز عملیاتی می‌باشد.
پیش‌ازاین، آیت‌الله مشكینی نیز به ایراد مذكور، جواب داده و نقش مبارزاتی شهید مطهری را تبیین نموده‌اند. علاوه بر ایشان، آیت‌الله واعظ‌زاده خراسانی نیز موضع و سهم استاد شهید در انقلاب اسلامی را در سه محور مبارزه با رژیم، مبارزه با طرفداران اسلام تحریف‌شده و مبارزه با همرزمان خام تبیین و تشریح نموده‌اند. ایشان برجسته‌ترین نقش استاد مطهری را در طراحی ایدئولوژی اسلامی می‌دانند كه دركنار «چند دانشمند معدود برای رهایی ملت ایران ایدئولوژی اسلامی را مطرح كرد و سالیان دراز با بیان و قلم خود آن را پرورانید و طراحی كرد و رواج داد و همزمان ابعاد سیاسی و اجتماعی آن ایدئولوژی را به میان مؤمنان كشانید. مسلما این امر، ركن اساسی و عمود استوار و شریان حیاتی انقلاب است و بیش از هر عامل دیگر، در انقلاب اسلامی ایران و تداوم و به‌ثمررسیدن آن تاثیر داشته و دارد. ناگفته پیداست كه در متن این ایدئولوژی، مساله رهبری خوابیده است كه آن موضوع را هم مطهری و دوستان روحانیش و به‌تبع آنان، دیگران با تكیه بر رهبری قاطع و آگاه امام‌خمینی به‌بهترین‌وجه مطرح كردند... استاد مطهری در مصاحبه‌های رادیو ــ تلویزیونی خود دراین‌باره به تفصیل بحث كرد. نكته مهم آن است كه پس از صدر اسلام، این اولین‌بار است كه اسلام به‌عنوان یك ایدئولوژی، مبنای حكومت قرار می‌گیرد و طراحان آن، دست به ابتكاری عظیم زده‌اند و آن عبارت است از هماهنگ‌ساختن اسلام با تحولات سیاسی جهان و مطرح‌ساختن آن به‌عنوان مكتبی مستقل در ردیف سایر رژیمها و مكتبهای سیاسی و اجتماعی.»[2]
نكته دومی كه آیت‌الله واعظ‌زاده در راستای تشریح فعالیتهای مبارزاتی شهید مطهری برمی‌شمارند، سازمان‌دادن به مجامع روشنفكری است. گرچه پیش از مطهری نیز در میان روشنفكران بحث تشكیل مجامع اسلامی مطرح بود و حتی خود ایشان در تاسیس، سازمان‌دادن و هماهنگ‌كردن آنها نقش داشت «اما نقش وی در جهت‌دادن به این مجامع به سمت اسلام راستین انقلابی و هدایت آنها در كانال واقعی و صراط مستقیم و جلوگیری از انحرافات و برداشتهای غلط و غرب‌گرایی و شرق‌گرایی، عمده و اساسی بود.»[3]
نقش برجسته دیگری كه مطهری به ایفای آن پرداخته است، سازمان‌دادن به روحانیت مبارز می‌باشد.