ماهنامه زمانه، شماره 31،ص 79
مرد دوازدهم اردیبهشت زندگی و مبارزات آیت الله شهید مطهری
نیكبخت، رحیم؛
آیا مطهری تنها یك اندیشمند بود؟ آیا او تنها می‌گفت و می‌نوشت و دستی از دور بر آتش داشت یا دانشمندی بود كه در میدان قهرمانیهای عرصه مبارزه نیز شجاعانه وارد می‌شد و علم و عمل را به هم درآمیخته بود؟ مقاله حاضر با روشن‌كردن گوشه‌هایی از زندگی مبارزاتی استاد به این پرسش پاسخ می‌دهد.
انقلاب اسلامی در اثر تعامل میان مردم و روحانیت شیعه و در راس آن امام‌خمینی(ره)، به پیروزی رسید. ایشان به‌عنوان رهبر حركت و نهضت اسلامی اعتراضات مردمی سراسری را به سمت‌وسوی تشكیل نظامی جدید براساس آرمانهای اسلامی ــ شیعی ــ سوق داد. در بررسی نقش اقشار مختلف در پیروزی نهضت اسلامی، روحانیت مبارز و انقلابی را می‌توان به چهار دسته تقسیم كرد: نخست، رهبران فكری و فرهنگی هستند كه شاگردان ممتاز امام(ره) بودند. در میان این دسته می‌توان به آیت‌الله دكتر شهید بهشتی، آیت‌الله دكتر مفتح، حجت‌الاسلام دكتر باهنر، و سرانجام آیت‌الله استاد مطهری، اشاره كرد. دسته دوم علمای شهرستانها بودند كه به جهت موقعیت اجتماعی و مذهبی و نفوذی كه در شهرهای محل سكونت خود داشتند، نقش مهمی در انقلاب ایفا كردند. شخصیتهایی چون آیت‌الله شهید قاضی طباطبایی در آذربایجان، شهید دستغیب در فارس، آیت‌الله شهید صدوقی در یزد، آیت‌الله شهید اشرفی‌اصفهانی در كرمانشاه، آیت‌الله شهید مدنی در همدان و مرحوم آیت‌الله شیرازی در مشهد هریك مبارزات مهمی را در راستای نهضت اسلامی به رهبری امام انجام دادند. در مرتبه سوم، وعاظ و گویندگان انقلابی چون مرحوم حجت‌الاسلام فلسفی، شهید حجت‌الاسلام محلاتی، مرحوم حجت‌الاسلام حسینی همدانی، حجت‌الاسلام شجونی، معادیخواه و... قرار دارند كه با زبان گویای خود تاثیر قابل‌توجهی در بیداری افكار عمومی جامعه داشتند. دسته چهارم نیز ائمه جماعات هستند كه در مساجد محل خود تاثیرگذار بودند.
در میان این چهار دسته، ضمن‌آن‌كه هركدام ویژگیها و تاثیر خاصی دارند، گروه نخست به جهت تولید فكر و اندیشه و بسترسازی فرهنگی لازم برای انقلاب و دگرگونی، از اهمیت شایان توجهی برخوردار است. این دسته، در كنار مبارزات سیاسی علیه حكومت، شیوه جدیدی را در راستای مبارزه به كار گرفتند. آنان با ایجاد تغییر در ماهیت و كارایی وعظ و خطابه، به مبارزه صبغه فرهنگی دادند و در یك حركت بی‌سابقه «تٍز روحانیت غیرحرفه‌ای»[1] را مطرح كردند؛ به‌این‌صورت‌كه با انتخاب شغل آموزشی و فرهنگی در آموزش‌وپرورش یا وزارت آموزش‌عالی، ضمن برقراری تماس مداوم با محیط دانشگاهی، دانشجویان و دانش‌آموزان، سعی كردند دغدغه معیشت را نیز از خود دور سازند و ضمنا فعالیتهای فرهنگی خود را تحت لوای این مجموعه‌ها، به‌دور از محدودیتهای موجود پیگیری كنند. شهیدان دكتر بهشتی، دكتر باهنر، دكتر مفتح و مطهری، همه از جمله شاگردان طراز اول امام بودند كه در آموزش‌وپرورش و یا دانشگاه خدمت می‌كردند.
ویژگی دیگر این گروه، كسب تحصیلات دانشگاهی در كنار تحصیل علوم دینی در حوزه‌های علمیه بود. درواقع آنها با ورود به دانشگاه، كسب مدارج عالی علمی و اشتغال به تدریس در این مراكز، تصور تقابل علوم جدید با علوم دینی و حوزوی را منتفی كردند. در این مقام و موقعیت بود كه شخصیتهایی چون استاد مطهری و دكتر مفتح توانستند در مراكز علمی در جمع جوانان مستعد، اندیشه ناب اسلامی را ترویج نمایند.
در بررسیهایی كه پیرامون انقلاب اسلامی صورت گرفته است، متاسفانه نقش این دسته در بسترسازی فكری و فرهنگی انقلاب اسلامی مورد غفلت قرار گرفته و یا با اجمال و اختصار از آن گذشته‌اند. در این نوشتار، با سیری كوتاه در زندگانی و مبارزات سیاسی ــ فرهنگی آیت‌الله شهید مطهری، فرازهایی مهم از مبارزات او مطرح خواهد شد.
آیت‌الله مرتضی مطهری در سیزدهم بهمن سال1298.ش در قریه فریمان واقع در هفتادوپنج كیلومتری شهر مشهد در خانواده‌ای مذهبی و روحانی به‌دنیا آمد. وی پس از طی تحصیلات اولیه در مكتب، به فراگیری دروس ابتدایی پرداخت و از سن دوازده‌سالگی در حوزه علمیه مشهد به تحصیل علوم دینی مشغول گردید.[2] مطهری در سال1316.ش در شرایط مبارزه شدید حكومت پهلوی با روحانیت و مظاهر اجتماعی اسلامی، به‌منظور تكمیل تحصیلات خود عازم حوزه