فصلنامه اندیشه حوزه، شماره 57،ص 14

    شناختی.

در سیر تاریخی علم‏شناسی، به وضوح دیده می‏شود كه، هر چه به زمان حال نزدیك‏تر می‏شویم، نگاه پسینی در علم‏شناسی تقویت می‏شود.

امروزه علم‏شناسی پسینی سه حوزه‏ی پژوهشی را در برمی‏گیرد:

1 ) تحقیق تاریخی در مبادی غیرعلمی علم؛

2 ) بازسازی عقلانی تاریخ علم و تحلیل منطقی اجزای درونی آن؛

3 ) تبیین روان شناختی و جامعه شناختی رفتار جمعی عالمان (برت، 1378 ، 9).

علم‏شناسی نزد دانشمندان و حكیمان مسلمان

در میان دانشمندان و حكیمان مسلمان، علم‏شناسی، از اهمیت فراوانی برخوردار بوده است و اگر چه به صورت دانشی مدون و مضبوط در نیامده، اما در مواضع مختلف و از منظرهای گوناگون مورد توجه و اهتمام خاص ایشان بوده است. این مباحث را، در آثار قدما، می‏توان ذیل عناوینی از قبیل اجزاءالعلوم، احصاءالعلوم، تقسیم‏العلوم، رؤوس ثمانیه و... یافت.

علم‏شناسی نزد دانشمندان و حكیمان مسلمان را می‏توان در انواع ذیل دسته بندی نمود:

1 ) علم‏شناسی‏های عام؛

2 ) علم‏شناسی‏های خاص.

در علم‏شناسی عام، علم بما هو علم موضوعیت دارد، نه علم خاص و اطلاق اصطلاح علم‏شناسی به این قسم، سزاوارتر است.(1)

علم‏شناسی خاص، نظر به علومی خاص دارد، لذا به جای واژه‏ی عام، در این نوع علم‏شناسی، می‏توان اسامی خاص علوم را قرار داد؛ همچون فقه‏شناسی، طب‏شناسی، منطق‏شناسی و فلسفه‏شناسی و...

هر یك از علم‏شناسی‏های عام و خاص دانشمندان و حكیمان مسلمان را می‏توان در دو رهیافت كلی قرار داد: